Tenasüp Sanatının Tanımı ve Önemi
Tenasüp, sözlük anlamıyla “uyum, uygunluk, yakışma” demektir. Edebiyat terimi olarak ise, aralarında karşıtlık dışında bir ilgi bulunan iki veya daha çok kelimenin, anlam güzelliğini ve bütünlüğünü sağlamak amacıyla aynı sözde bir araya getirilmesi sanatıdır. Bu edebi sanat, aynı zamanda “mürâât-ı nazîr” adıyla da bilinir. Tenasüp, metinlere görsel bir bütünlük, ahenk ve güçlü bir duygusal etki katmayı hedefler.
Tenasübün Edebiyattaki Yeri
Tenasüp sanatı, Türk edebiyatında, özellikle Divan Edebiyatı'nda sıklıkla başvurulan önemli bir anlatım biçimidir. Divan şairleri, eserlerinde bu sanatı kullanarak okuyucunun zihninde derin ve etkileyici imgeler yaratmışlardır. Halk edebiyatında ise daha seyrek görülür.
Tenasübün temel şartı, bir araya getirilen kelimeler arasında anlamca bir ilişkinin bulunmasıdır. Ancak bu ilişki, zıtlık (tezat) üzerine kurulu olmamalıdır. Karşıt anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması tenasüp sayılmaz.
Tenasüp Nasıl Oluşturulur?
Tenasüp sanatının sağlanması için genellikle şu tür kelime grupları bir arada kullanılır:
- Birbirine yakın veya farklı ilim dallarına ait terim ve kavramlar.
- Tarihî ve efsanevî kahramanları yahut bu isimler etrafında gelişen olayları hatırlatan kelimeler.
- Birbiriyle alakalı hayvan, bitki ve çiçek adları.
Tenasüp Örnekleri
Tenasüp sanatına dair birçok örnek bulunmaktadır. İşte bunlardan bazıları:
- “Suya versin bâğban gülzârı zahmet çekmesin / Bir gül açılmaz yüzün tek virse min gül-zâra su” (Fuzûlî) beytinde “su”, “bağ-bân” (bahçıvan), “gül-zâr” (gül bahçesi) ve “gül” kelimeleri bir arada kullanılarak tenasüp sanatı oluşturulmuştur.
- “Aramazdık gece mehtâbı yüzün parlarken. Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken” (F. Nafiz Çamlıbel) dizelerinde “mehtap”, “yıldız” ve “güneş” kelimeleri arasındaki anlam ilişkisi tenasübe örnektir.
- Bursalı Ahmed Paşa'nın “Mest oluptur çeşm ü ebrûnun hayâlinde imam / Okumaz mihrâpta bir harf-i Kur'ân'ı dürüst” beytinde “imam”, “mihrap” ve “Kur'an” kelimeleriyle tenasüp yapılmıştır.
- “Yine bahar geldi, bülbül sesinden. Sada verip seslendi mi yaylalar. Çevre yanın lale sümbül bürümüş. Gelin olup süslendin mi yaylalar.” dörtlüğünde “bülbül”, “lale” ve “sümbül” kelimeleri birbiriyle uyumlu bir şekilde kullanılmıştır.
Bu örneklerde görüldüğü gibi tenasüp, şairlerin ve yazarların anlatımlarını zenginleştirmek, okuyucunun zihninde belirli bir atmosfer yaratmak ve metne estetik bir değer katmak için başvurdukları etkili bir söz sanatıdır.