Tevriye Sanatının Tanımı
Tevriye, Arapça kökenli bir kelime olup sözlükte “örtmek, gizlemek” anlamlarına gelir. Edebiyat terimi olarak ise, sesteş bir kelimenin veya birden çok gerçek anlamı olan bir sözcüğün, bir dize, beyit veya dörtlükte iki anlama gelecek biçimde kullanılması ve bu kelimenin yakın anlamını söyleyip uzak anlamını kastetme sanatıdır. Bu sanat, okuyucunun veya dinleyicinin zihninde ilk olarak kelimenin bilinen (yakın) anlamını çağrıştırmayı, ancak asıl kastedilenin kelimenin daha az bilinen (uzak) anlamı olduğunu amaçlar.
Tevriyenin Temel Özellikleri
- İki Gerçek Anlam: Tevriyede kullanılan kelimenin her iki anlamı da gerçek anlamdır. Bu yönüyle, bir kelimenin gerçek anlamının dışında mecaz anlamda kullanıldığı kinaye sanatından ayrılır. Kinayede bir kelime hem gerçek hem de mecaz anlamı düşündürebilirken, tevriyede her iki anlam da somut ve gerçekçidir.
- Gizleme Amacı: Sanatın temelinde, asıl kastedilen anlamı (uzak anlamı) ilk bakışta gizleme, örtme niyeti yatar. Bu durum, metne zarafet ve derinlik katar.
- Estetik Değer: Tevriye, düşünülerek gerçeğine ulaşılabildiği için estetik değeri yüksek bir söz sanatıdır.
Tevriye Örnekleri
Türk edebiyatında tevriye sanatına sıkça rastlanır. İşte bazı bilinen örnekler:
- “Ben” kelimesi: Bir dizede geçen “ben” kelimesi, hem vücuttaki siyah kabartı (yakın anlam) hem de birinci tekil şahıs zamiri (uzak anlam) olarak kullanılabilir. Örneğin, “Beyaz gerdanında bir de ben gerek.” dizesinde, şairin asıl kastettiği “ben” zamiridir.
- “Gül” kelimesi: “Gül” kelimesi hem bir çiçek çeşidi (yakın anlam) hem de gülme eylemi (uzak anlam) olarak kullanılabilir. Örneğin, “Bir buse mi bir gül mü verirsin dedi gönlüm. Bir nim tebessümle o afet gülüverdi.” dizesinde, “gülüverdi” kelimesi hem gülümsemek hem de gül çiçeği vermek anlamlarını çağrıştırır.
- “Bâkî” kelimesi: Divan şairi Bâkî, kendi adını tevriyeli kullanmıştır. “Bâkî” hem şairin adı (yakın anlam) hem de “ebedî, sonsuz” (uzak anlam) anlamına gelir.
Neden Tevriye Kullanılır?
Şairler ve yazarlar, anlatıma incelik, nüktedanlık ve derinlik katmak amacıyla tevriye sanatına başvururlar. Bu sanat, okuyucunun metinle daha aktif bir ilişki kurmasını sağlayarak, kelimelerin çok katmanlı dünyasını keşfetmeye davet eder. Böylece, edebi eserlerde anlam zenginliği ve estetik haz artırılır.