Temerrüt Nedir?
Hukuk dilinde “gecikme” anlamına gelen temerrüt, bir borç ilişkisinde taraflardan birinin, borçlandığı edimi hukuka aykırı olarak zamanında yerine getirmemesi halidir. Bu durum, borcun ifasının hala mümkün olduğu ancak belirlenen sürede gerçekleşmediği zaman ortaya çıkar. Temerrüt, borçlunun temerrüdü ve alacaklının temerrüdü olmak üzere iki ana başlık altında incelenir.
Borçlunun Temerrüdü
Borçlunun temerrüdü, Türk Borçlar Kanunu'nun 117 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bir borçlunun temerrüde düşebilmesi için belirli şartların bir araya gelmesi gerekir:
- Borcun Muaccel Olması: Borcun vadesinin gelmiş, yani istenebilir hale gelmiş olması gerekir.
- İfanın Mümkün Olması: Borcun ifasının objektif olarak hala mümkün olması şarttır. Eğer ifa imkansız hale gelmişse, temerrüt değil, ifa imkansızlığı söz konusu olur.
- Alacaklının İhtarı: Kural olarak, alacaklının borçluya borcunu ifa etmesi yönünde bir ihtar göndermesi gerekir. Ancak, borcun ifa edileceği günün sözleşmede belirlenmiş olması, haksız fiil veya sebepsiz zenginleşme gibi durumlarda ihtara gerek duyulmaz.
- Alacaklının İfayı Kabule Hazır Olması: Alacaklının, borçlunun ifasını kabul etmeye hazır olması gerekir.
- Borçlunun İfadan Kaçınma Hakkının Bulunmaması: Borçlunun borcunu ifa etmeme konusunda yasal bir hakkının (örneğin ödemezlik defi) bulunmaması gerekir.
Borçlunun Temerrüdünün Sonuçları
Borçlunun temerrüde düşmesi çeşitli hukuki sonuçlar doğurur:
- Temerrüt Faizi: Para borçlarında, borçlu temerrüde düştüğü andan itibaren temerrüt faizi işlemeye başlar.
- Gecikme Tazminatı: Borçlu, temerrüde düşmekte kusuru olmadığını ispat etmedikçe, borcun geç ifasından dolayı alacaklının uğradığı zararı gidermekle yükümlüdür.
- Beklenmedik Halden Sorumluluk: Temerrüde düşen borçlu, beklenmedik bir hal sebebiyle doğacak zarardan da sorumlu tutulabilir.
- Sözleşmeden Dönme Hakkı: Özellikle karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde, alacaklı belirli şartlar altında sözleşmeden dönme hakkını kullanabilir.
Alacaklının Temerrüdü
Alacaklının temerrüdü ise Türk Borçlar Kanunu'nun 106-110. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu durum, borçlunun borcunu gereği gibi ifa etme teklifine rağmen, alacaklının haklı bir sebep olmaksızın ifayı kabulden kaçınması veya ifa için gerekli hazırlık eylemlerini yapmaması halidir.
Alacaklının Temerrüdünün Sonuçları
Alacaklının temerrüde düşmesi, borçluya bazı haklar tanır ve alacaklının aleyhine sonuçlar doğurur:
- Borçlunun Sorumluluğunun Hafiflemesi: Alacaklı temerrüde düştüğünde, borçlunun sorumluluğu hafifler ve hasar riski alacaklıya geçer.
- Tevdi Hakkı: Borçlu, borcun konusunu mahkemeye tevdi ederek (teslim ederek) borcundan kurtulabilir.
- Satma Hakkı: Bazı durumlarda, borçlu edimi satarak bedelini tevdi edebilir.
- Sözleşmeden Dönme Hakkı: Borcun konusu bir şeyin teslimini gerektirmiyorsa, borçlu sözleşmeden dönme hakkına sahip olabilir.
Temerrüt, iflas etmek veya borcu hiçbir zaman ödeyemeyecek olmak anlamına gelmez; daha çok borcun zamanında yerine getirilememesi durumunu ifade eder.