İbra Etmek: Temel Tanım ve Hukuki Niteliği
İbra etmek, Türk hukukunda bir alacaklının, borçluyu borcundan kurtarması anlamına gelen hukuki bir işlemdir. Türk Borçlar Kanunu'nun 132. maddesi uyarınca, ibra borcun sona erme sebeplerinden biridir. Bu işlem, alacaklı ile borçlu arasında yapılan ve borcun tamamen veya kısmen sona erdirildiğini gösteren yazılı bir anlaşma olan ibra sözleşmesi ile gerçekleşir. İbra sözleşmesi, tek taraflı bir irade beyanı değil, alacaklının ibra etme niyeti ve borçlunun bu niyeti kabul etmesiyle oluşan iki taraflı bir hukuki işlemdir.
Borçlar Hukukunda İbra Sözleşmesi
Borçlar hukukunda ibra sözleşmesi, tarafların karşılıklı anlaşması ile yazılı olarak yapılır. Genel olarak, borcu doğuran işlem kanunen veya taraflarca belirli bir şekle bağlı tutulmuş olsa bile, ibra sözleşmesi şekle bağlı olmaksızın yapılabilir. Ancak, geçerli bir ibra için tarafların hukuki ehliyete sahip olması ve ibra işleminin şekil şartlarına uygunluğu aranır. İbra sözleşmesinin geçerliliği için, ibra edilen alacağın kapsamının ve miktarının net bir şekilde belirtilmesi önemlidir.
İş Hukukunda İbraname ve Geçerlilik Şartları
Uygulamada ibranameye en çok başvurulan alanlardan biri iş hukukudur. İşçi-işveren ilişkisinde düzenlenen ibra sözleşmelerinin (ibraname) geçerli olabilmesi için Türk Borçlar Kanunu'nun 420. maddesinde özel ve sıkı şartlar öngörülmüştür. Bu şartlar şunlardır:
- İbra sözleşmesinin yazılı olması.
- İbranamenin, iş akdinin sona ermesinden itibaren en az bir ay geçtikten sonra düzenlenmesi.
- İbra edilen alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi.
- Ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması.
Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibranameler kesin olarak hükümsüzdür. Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri ise, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir ve bu durumda dahi ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması gerekir.
Diğer Alanlarda İbra
İbra kavramı, borçlar ve iş hukuku dışında da karşımıza çıkar. Örneğin, şirketlerin genel kurul toplantılarında yönetim kurulu üyelerinin ibra edilmesi, onların o döneme ait mali ve idari işlemlerinden dolayı sorumluluklarının kabul edildiğini ve aklandıklarını ifade eder. İbra edilmeyen yönetim kurulu üyeleri ise hukuki ve mali sorumluluklarla karşı karşıya kalabilir. Ayrıca, varlık yönetim şirketleri de tahsili gecikmiş alacak portföylerini satın alarak borçluları ibra etmek ve finansal özgürlüklerine kavuşturmak misyonuyla hareket ederler.
İbranın Önemi ve Sonuçları
İbra, alacak ve borcu doğrudan doğruya ve kesin olarak ortadan kaldıran bir işlemdir. Geçerli bir ibranın varlığı hâlinde, aynı ilişkiye dayalı olarak aynı kapsamda bir hak talebi mümkün değildir. Ancak, ibra sözleşmesi yapılırken taraflardan birinin esaslı hataya düşmesi, hile veya korkutma ile karşılaşması gibi iradeyi sakatlayan durumların varlığı halinde, ibra iradesinden söz edilemez ve sözleşmenin iptali talep edilebilir.