Çerçeve Sözleşmesi Kavramı
Çerçeve sözleşmesi, Türk hukukunda açıkça düzenlenmemiş olmakla birlikte, uygulamada sıklıkla karşılaşılan ve kendine özgü bir sözleşme türüdür. Gelecekte kurulması planlanan münferit (tekil) sözleşmelerde geçerli olacak ortak hükümleri belirlemek amacıyla düzenlenen ve taraflar arasında sürekli bir borç ilişkisi doğuran anlaşmalar olarak tanımlanabilir. [2, 8] Bu sözleşmeler, özellikle uzun süreli, karmaşık veya tekrarlanan hukuki ilişkileri düzenlemek adına tercih edilmektedir. [2]
Hukuki Niteliği ve Özellikleri
Çerçeve sözleşmeler, Türk Borçlar Kanunu kapsamında düzenlenen tipik sözleşmelerden değildir; bu nedenle atipik (kendine özgü – sui generis) sözleşmeler arasında sayılır. [2, 8] Hukuki dayanağını sözleşme özgürlüğü ilkesinden alır. [4, 10] Çerçeve sözleşmeler, belirli bir edimin ifasına yönelik olarak akdedilmez; bunun yerine, ileride kurulması muhtemel münferit ilişkileri kapsayacak nitelikte genel ve ortak hükümler içerir. [8, 10]
- Ortak Hükümler Belirleme: Çerçeve sözleşmelerin temel amacı, ileride yapılacak münferit sözleşmelerin taşıyacağı ödeme şekli, veri güvenliği, teslim koşulları gibi ortak hükümleri belirlemektir. [2, 8]
- Uzun Süreli İlişki: Taraflar arasında sürekli bir ilişkiye zemin hazırlar ve bu uzun süreli ilişkide istikrarı sağlamayı hedefler. [2, 8, 10]
- Esneklik: Değişen koşullar karşısında istenilen esnekliği sunarak, her yeni işlem için baştan detaylı bir sözleşme yapma ihtiyacını ortadan kaldırır. [5, 8]
- Edim Belirsizliği: Sözleşme yapıldığı anda edimlerin belirli veya belirlenebilir olması genel kural olsa da, çerçeve sözleşmeler gelecekte belirli hale gelebilecek edimlerin ifasına yönelik şartları düzenleyebilir. [2, 8]
Kullanım Alanları ve Sağladığı Faydalar
Çerçeve sözleşmeler, iş dünyasında ve kamu sektöründe geniş bir kullanım alanına sahiptir. Özellikle karmaşık ticari ilişkilerin düzenlenmesinde ve tekrarlayan işlemlerin kolaylaştırılmasında önemli rol oynar. [2, 5]
Başlıca kullanım alanları şunlardır:
- Kamu İhaleleri: Bir veya birden fazla idare ile istekliler arasında, belirli bir zaman aralığında gerçekleştirilecek alımların şartlarını belirlemek için kullanılır. [6]
- Tedarik Zinciri Yönetimi: Tam zamanında tedarik (Just-in-Time) sözleşmeleri gibi sürekli mal veya hizmet alım satımında tercih edilir. [2, 5]
- Bankacılık ve Finans: Genel kredi sözleşmeleri veya türev işlemler çerçeve sözleşmeleri gibi, bankalar ile müşterileri arasındaki tekrarlayan finansal işlemlere genel kurallar getirir. [8, 17]
- İş Hukuku: İşçi ve işveren sendikaları arasında mesleki eğitim, iş sağlığı ve güvenliği gibi konularda politikaları düzenleyen protokoller şeklinde karşımıza çıkabilir. [3, 14]
- Uluslararası Anlaşmalar: Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi gibi uluslararası düzeyde de uygulanmaktadır. [11, 15]
Çerçeve sözleşmelerin sağladığı başlıca faydalar arasında işlemlere pratiklik kazandırmak, maliyetleri azaltmak, idari yükü hafifletmek ve hukuki ilişkilerde istikrarlı ve güvenilir bir zemin oluşturmak yer alır. [5]