Sarılık Nedir?
Sarılık, tıbbi adıyla ikter, vücutta bilirubin adı verilen sarı-turuncu bir pigmentin aşırı birikmesi sonucu cildin, göz aklarının ve mukozaların sarı renk alması durumudur. Bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin normal yıkımı sırasında oluşan bir atık üründür. Sağlıklı bir karaciğer, bilirubini işleyerek safra yoluyla vücuttan atar. Ancak bu süreçte bir aksaklık meydana geldiğinde, bilirubin kanda birikir ve dokularda sararmaya yol açar.
Sarılığın Nedenleri
Sarılık, tek başına bir hastalık değil, genellikle altta yatan başka bir sağlık sorununun belirtisidir. Başlıca nedenleri şunlardır:
- Karaciğer Hastalıkları: Hepatit (A, B, C gibi), siroz veya karaciğer iltihabı gibi durumlar, karaciğerin bilirubini işleme yeteneğini bozabilir.
- Safra Yolu Tıkanıklıkları: Safra taşları, tümörler veya safra kanalı iltihabı gibi durumlar, bilirubinin karaciğerden bağırsağa atılmasını engelleyebilir.
- Kırmızı Kan Hücrelerinin Aşırı Yıkımı (Hemolitik Sarılık): Kırmızı kan hücrelerinin normalden daha hızlı parçalanması, karaciğerin işleyebileceğinden daha fazla bilirubin üretimine neden olabilir. Genetik hastalıklar veya enfeksiyonlar bu duruma yol açabilir.
Yenidoğan Sarılığı
Yenidoğan sarılığı, bebeklerde yaşamın ilk günlerinde sıkça görülen bir durumdur. Zamanında doğan bebeklerin yaklaşık %60'ında, erken doğan bebeklerin ise %80'inde görülür. Yenidoğan karaciğeri henüz tam olarak gelişmediği için bilirubini yeterince hızlı işleyemeyebilir. Yenidoğan sarılığının nedenleri arasında şunlar bulunabilir:
- Alyuvarların hızlı parçalanması
- Karaciğerin bilirubini işleme kapasitesinin yetersizliği
- Anne sütü sarılığı (anne sütünün kesilmesini gerektirmez)
- Kan grubu uyuşmazlığı (Rh veya ABO)
- Enfeksiyonlar veya genetik faktörler
Sarılık Belirtileri
Sarılığın en belirgin belirtisi cilt ve göz aklarının sararmasıdır. Yetişkinlerde ve büyük çocuklarda görülebilecek diğer belirtiler şunlardır:
- Koyu renkli idrar
- Soluk veya kil rengi dışkı
- Kaşıntı
- Halsizlik ve yorgunluk
- Karın ağrısı
- İştahsızlık, bulantı, kusma
- Ateş
- Kilo kaybı
Yenidoğan bebeklerde ise sarılık genellikle baştan ayaklara doğru ilerler. Belirtiler arasında şunlar yer alabilir:
- Cilt ve göz aklarında sararma (önce yüzde, sonra gövde ve bacaklarda)
- Halsizlik, aşırı uyuma
- Yetersiz emme, kilo alamama
- Tiz çığlıklar (şiddetli durumlarda)
Sarılık Teşhisi ve Tedavisi
Sarılık teşhisi, kandaki bilirubin miktarının ölçülmesiyle konulur. Tedavi, sarılığa neden olan altta yatan hastalığın türüne göre değişiklik gösterir. Amaç, yüksek bilirubin seviyelerini düşürmek ve bilirubinin vücuttan atılmasını sağlamaktır.
- Yetişkinlerde: Altta yatan karaciğer hastalığı, safra yolu tıkanıklığı veya kan hastalığı tedavi edilir. Bu, ilaç tedavisi, cerrahi müdahale veya diyet değişikliklerini içerebilir.
- Yenidoğanlarda: Çoğu fizyolojik yenidoğan sarılığı tedavi gerektirmez ve kendiliğinden geçer. Ancak bilirubin seviyeleri yüksekse fototerapi (ışık tedavisi) uygulanabilir. Nadiren, kan değişimi gibi daha ileri tedavilere ihtiyaç duyulabilir. Bebeğin sık sık emzirilmesi, bilirubinin vücuttan atılımını hızlandırmaya yardımcı olur.