İstinaf Mahkemesi Nedir?
Türk yargı sisteminde, ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kararların hukuka uygunluğunu ve maddi gerçeği yansıtıp yansıtmadığını denetlemek amacıyla kurulan üst derece mahkemelerine İstinaf Mahkemesi denir. Bu mahkemeler, aynı zamanda Bölge Adliye Mahkemeleri olarak da bilinir ve 2016 yılından itibaren etkin bir şekilde faaliyet göstermektedir.
İstinaf Mahkemelerinin Görev ve İşleyişi
İstinaf mahkemelerinin temel görevi, adli yargı ilk derece hukuk ve ceza mahkemelerinin verdiği kesinleşmemiş nihai kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyerek karara bağlamaktır. Bu inceleme, kararın hem usul yönünden hem de esas yönünden, yani hem hukuki hem de olgusal açıdan yeniden değerlendirilmesini kapsar. İstinaf mahkemeleri, yargı çevresindeki ilk derece mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmekle de görevlidir.
İstinaf başvurusu, kararı veren mahkemeye veya başka bir yer mahkemesine dilekçe ile yapılır. Hukuk davalarında başvuru süresi kararın tebliğinden itibaren genellikle iki hafta iken, ceza davalarında yedi gün, icra mahkemesi kararlarında ise on gündür.
İstinaf Mahkemesinin Verebileceği Kararlar
İstinaf mahkemesi, yaptığı inceleme sonucunda çeşitli kararlar verebilir:
- Esastan Ret: İlk derece mahkemesinin kararının hukuka uygun bulunması halinde başvuru reddedilir ve karar onanır.
- Bozma ve İlk Derece Mahkemesine Gönderme: Ciddi hukuka aykırılıklar veya usul hataları tespit edildiğinde dosya, yeniden yargılama yapılmak üzere ilk derece mahkemesine geri gönderilir.
- Düzeltilerek Onama: Küçük hukuki hataların bulunması durumunda, bu hatalar düzeltilerek karar onaylanır.
- Yeniden Hüküm Kurma: Gerekli görülürse, istinaf mahkemesi davayı yeniden görerek veya duruşma açarak yeni bir karar verebilir.
İstinaf ve Temyiz Arasındaki Fark Nedir?
İstinaf ve temyiz, Türk yargı sistemindeki iki farklı kanun yoludur. Aralarındaki temel farklar şunlardır:
- İnceleme Kapsamı: İstinaf mahkemeleri, ilk derece mahkemesi kararlarını hem maddi olay (vakıa) hem de hukuki yönden inceler. Temyiz (Yargıtay) ise genellikle sadece hukuki denetim yapar, yani kararın kanuna uygunluğunu inceler.
- Yargılama Şekli: İstinaf mahkemeleri, gerektiğinde yeniden duruşma yapabilir, delil toplayabilir ve yeni bir karar verebilir. Temyiz mahkemesi ise kural olarak yeni bir yargılama yapmaz, sadece hukuki denetimle yetinir ve kararı bozarsa dosyayı ilgili mahkemeye gönderir.
- Merci: İstinaf incelemesini Bölge Adliye Mahkemeleri yaparken, temyiz incelemesini Yargıtay (adli yargı için) veya Danıştay (idari yargı için) yapar.
İstinaf mahkemeleri, yargılamanın daha hızlı ve etkin ilerlemesine yardımcı olarak, hatalı veya eksik kararların düzeltilmesini sağlayarak adil yargılanma hakkını pekiştiren önemli bir mekanizmadır.