Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM) Nedir?
Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM), Türkiye'de cumhuriyeti ve devletin iç ya da dış güvenliğini doğrudan ilgilendiren davalara bakmak üzere kurulmuş özel yargı organlarıydı. Bu mahkemeler, özellikle terörle mücadele, askeri casusluk ve devlete karşı işlenen suçlar gibi hassas konuları ele almıştır.
DGM'lerin Kuruluşu ve Tarihsel Süreci
DGM'ler, Türk hukuk sistemine ilk kez 1961 Anayasası'nda 1973 yılında yapılan bir değişiklikle girmiştir. 1773 sayılı kanunla kurulan bu mahkemeler, Anayasa Mahkemesi'nin kanunu şekil yönünden iptal etmesi üzerine 11 Ekim 1976'da kaldırılmıştır.
Ancak, 1982 Anayasası'nın 143. maddesinde yeniden düzenlenen DGM'ler, 16 Haziran 1983 tarihli ve 2845 sayılı kanunla tekrar kurulmuş ve 1 Nisan 1984 tarihinde göreve başlamıştır. Bu ikinci kuruluş, özellikle 1980 darbesi sonrasında devletin güvenliğini ilgilendiren davaların daha hızlı ve etkin yürütülmesini amaçlamıştır.
Görev Alanları ve Yapısı
DGM'lerin görev alanı, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü, hür demokratik düzen ve Anayasa'da belirtilen Cumhuriyet aleyhine işlenen suçlarla sınırlıydı. Bu mahkemeler, Ankara, Diyarbakır, İstanbul, İzmir gibi çeşitli il merkezlerinde faaliyet göstermiştir.
Bir DGM, bir başkan, iki asıl ve bir yedek üye ile bir Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısından oluşuyordu. Başkan, üyeler ve başsavcı, birinci sınıfa ayrılmış hakim ve Cumhuriyet savcıları arasından atanmaktaydı.
Tartışmalar ve Eleştiriler
DGM'ler, görev yaptıkları süre boyunca çeşitli tartışmalara ve eleştirilere konu olmuştur. Özellikle askeri üyeye sahip olmaları, bireysel hak ve özgürlükleri ikinci planda bırakmaları ve savunma hakkını kısıtlayan uygulamaları (uzun gözaltı süreleri, avukatsız ifade kabulü gibi) nedeniyle insan hakları örgütleri ve uluslararası kamuoyunda yoğun eleştiriler almıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) nezdinde Türkiye'nin mahkumiyetine yol açan birçok kararın DGM'lerden kaynaklandığı belirtilmiştir. Bazı kesimler tarafından sıkıyönetim mahkemelerinin sivil giysili devamı olarak da nitelendirilmiştir.
DGM'lerin Kaldırılması
Devlet Güvenlik Mahkemeleri, 2004 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile kaldırılmıştır. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in 21 Mayıs 2004'te onayladığı bu değişiklikle, DGM'lerin görev alanına giren davalar, özel yetkili ağır ceza mahkemelerinin görev alanına alınmıştır.