Temyiz Kavramı ve Amacı
Temyiz kelimesi, Arapça kökenli olup “ayırt etme, seçme, doğruyu yanlıştan ayırma” anlamlarına gelmektedir. Hukuki terminolojide ise temyiz, bir mahkeme tarafından verilen hükmün, hükmün dayandığı hukuki gerekçelerin üst mahkeme tarafından incelenmesi anlamına gelir. Temyiz, istinaf kanun yolu aşamasından geçmiş ve bir daha istinaf başvuru yolu kapanmış bir karara karşı yapılan ve kararın sadece hukuki sebepler açısından incelenmesini sağlayan olağan bir kanun yoludur. Bu süreçte, istinaf mahkemesi tarafından verilen kararların hukuka uygunluğu detaylı bir şekilde kontrol edilmektedir. Temyiz incelemesinde, istinaftan farklı olarak vakıa denetimi yapılmamakta, yalnızca hukuki denetim gerçekleştirilmektedir. Bir başka deyişle, temyiz mahkemesi olayın maddi yönünü değil, uygulanan hukuk kurallarının doğruluğunu inceler. Bu özelliğiyle temyiz, hukukun doğru ve yeknesak uygulanmasını sağlama amacı güder.
Temyiz Mahkemesi: Yargıtay
Türk adli yargı sisteminde temyiz incelemelerini gerçekleştiren en üst yargı mercii Yargıtay'dır. Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Yargıtay, temyiz incelemelerini özel ihtisas dairelerine göre yürütmekte olup, her daire farklı türdeki davalara bakmaktadır. Örneğin, boşanma davalarının temyiz incelemesi Yargıtay 2. Hukuk Dairesi tarafından yapılırken, iş ve işçilik davalarının temyiz incelemesi Yargıtay 9. Hukuk Dairesi tarafından yapılmaktadır. Yargıtay'ın temel işlevleri arasında içtihat birliğini sağlamak, yani ülke genelinde hukuk kurallarının aynı şekilde uygulanmasını temin etmek yer alır.
Temyiz Süreci Nasıl İşler?
Temyiz süreci, bir mahkeme kararının daha üst bir mahkeme tarafından incelenmesi ile başlamaktadır. Temyiz başvurusu için konulan süre, gerekçeli kararın tebliğinden itibaren genellikle iki hafta (15 gün) olarak belirlenmiştir. Bu süre hak düşürücü etkiye sahiptir. Sürenin son günü hafta sonuna veya resmi tatile denk gelirse, sonraki ilk iş günü sürenin son günü olarak kabul edilir. Temyiz dilekçesi, kararı veren bölge adliye mahkemesi hukuk dairesine veya bozma üzerine hüküm veren ilk derece mahkemesine ya da temyiz edenin bulunduğu yerdeki bölge adliye mahkemesi hukuk dairesine veya ilk derece mahkemesine sunulur. Temyiz başvurusu yapıldıktan sonra, temyiz edilen karar Yargıtay'a gönderilir ve Yargıtay, başvuruyu inceleyerek karar verir. Yargıtay, dosyayı ön incelemeden geçirir; bu aşamada usul eksikliği, temyiz süresine uyulup uyulmadığı, harç ve giderlerin yatırılıp yatırılmadığı gibi hususlar kontrol edilir.
Temyiz Sebepleri
Türkiye'deki hukuk sisteminde temyiz sebepleri genel olarak belirli başlıklar altında açıklanmaktadır. Temyiz sebepleri arasında mahkemelerin usulüne uygun yargılama yapmadığı düşünülmesi yer alır. Buna örnek olarak taraflara yeterli süre verilmemesi veya delillerin değerlendirilmesinde hatalar yapılması gösterilebilir. Ayrıca, mahkemenin hukukun genel kurallarını veya yürürlükteki mevzuatı yanlış yorumlaması veya uygulaması da temyiz başvurusuna zemin hazırlar. Sunulan delillerin yanlış değerlendirilmesi, eksik delil toplanması veya delillerin yetersiz incelenmesi durumlarında da temyiz yoluna başvurulabilir. Verilen kararın hukuki dayanağının yetersiz olması da temyiz sürecine neden olabilir. Bu sebeplerin temyiz dilekçesinde açıkça belirtilmesi zorunludur.
Temyiz Dilekçesi Nasıl Hazırlanır?
Temyiz başvurusu için dilekçe eksiksiz bir şekilde hazırlanmalıdır. Dilekçede bulunması gereken unsurlar şunlardır: temyiz eden ile karşı tarafın davadaki sıfatları, adı, soyadı, T.C. kimlik numarası ve adresleri; temyiz edilen kararın hangi mahkemeden, hangi tarihte verildiği ve kararın numarası; temyiz sebepleri ve gerekçesi; talep edilen sonucun açıkça ifade edilmesi; duruşma istenmesi halinde bu istek ve temyiz edenin veya varsa kanuni temsilci yahut vekilinin imzası. Temyiz dilekçesinin, temyiz edenin kimliği ve imzasıyla temyiz olunan kararı yeteri kadar belli edecek kayıtları taşıması halinde, diğer şartlar bulunmasa bile reddolunmayıp temyiz incelemesi yapılır.
Yargıtay'ın Verebileceği Kararlar
- Onama Kararı: Yargıtay, temyiz başvurusu sonucunda verilen kararın hukuka uygun olduğuna kanaat getirirse, temyiz edilen karar onanır ve kesinleşir. Bu durumda, alt mahkemenin verdiği karar geçerliliğini korur.
- Bozma Kararı: Yargıtay, hukuka aykırılık tespit ederse, karar bozulur ve dosya ilgili mahkemeye geri gönderilir. Bozma kararında, bozma sebepleri açık ve detaylı şekilde belirtilmelidir.
- Düzelterek Onama Kararı: Yargıtay, yeniden yargılama gerektirmeyen hesap hataları, ifadelerde açık yanlışlıklar gibi hallerde istinaf mahkemesi kararını düzelterek onama kararı verebilir.
Hangi Kararlar Temyiz Edilemez?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 362. maddesi uyarınca, miktar veya değeri belirli bir tutarı geçmeyen davalara ilişkin Bölge Adliye Mahkemesi kararları kesin nitelikte olup, temyiz edilememektedir. Örneğin, 2025 yılı için genel temyiz sınırı 544.000 TL olarak belirlenmiştir. Ayrıca, istinaf incelemesinden geçmiş adli para cezaları ile 5 yıl ve altındaki hapis cezaları istinaf sonrası kesinleşmekte, bu kararlar için temyiz imkanı bulunmamaktadır (bazı terör suçlarıyla ilgili verilen cezalar hariç).