İstinaf Kanun Yolu ve Amacı
İstinaf, Türk hukuk sisteminde ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kararların, bir üst mahkeme olan Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM) tarafından hem hukuki hem de maddi (vakıa) yönden yeniden incelenmesini sağlayan bir kanun yoludur. Kelime anlamı itibarıyla "yeniden başlama" veya "baştan alma" anlamına gelir. Bu mekanizma, ilk derece mahkemelerinin kararlarındaki olası hataların düzeltilmesi ve yargılamanın daha adil bir şekilde sonuçlanması amacını taşır.
İstinaf Mahkemeleri ve Görevleri
Türkiye'de istinaf incelemesini yapan mahkemeler, 2016 yılında faaliyete geçen Bölge Adliye Mahkemeleri'dir. Bu mahkemeler, adli yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesinleşmemiş hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları incelemekle görevlidir. Bölge Adliye Mahkemeleri, kendi içinde hukuk ve ceza dairelerine ayrılarak ilgili dava türlerine göre inceleme yaparlar.
İstinaf Süreci Nasıl İşler?
İstinaf başvurusu, kararı veren ilk derece mahkemesine bir dilekçe ile yapılır. Genel başvuru süresi, kararın usulüne uygun tebliğinden itibaren iki haftadır. Ancak, bazı özel kanunlarda (örneğin icra mahkemesi kararları için on gün) farklı süreler belirlenebilir.
İstinaf mahkemesi, başvuruyu aldıktan sonra iki aşamalı bir inceleme yapar:
- Ön İnceleme: Başvurunun süresinde yapılıp yapılmadığı, harç ve giderlerin yatırılıp yatırılmadığı gibi usuli şartlar kontrol edilir.
- Esastan İnceleme: Usuli eksiklik yoksa, ilk derece mahkemesinin kararının hukuka uygunluğu, maddi vakıa tespitlerinin doğruluğu ve varsa usuli hatalar detaylı olarak incelenir. Temyizden farklı olarak, istinaf aşamasında yeni delil sunulması ve tanık dinlenmesi de mümkün olabilir.
İstinaf Mahkemesinin Verebileceği Kararlar
İstinaf incelemesi sonucunda Bölge Adliye Mahkemesi çeşitli kararlar verebilir:
- Başvurunun Reddi: İlk derece mahkemesi kararının hukuka uygun bulunması halinde istinaf başvurusu reddedilir.
- Kararın Kaldırılması ve Dosyanın Geri Gönderilmesi: Önemli usuli hatalar tespit edildiğinde, dosya yeniden yargılama yapılmak üzere ilk derece mahkemesine geri gönderilir.
- Kararın Kaldırılması ve Yeni Bir Karar Verilmesi: İstinaf mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararını kaldırarak davanın esası hakkında kendisi yeni bir hüküm kurabilir. Bu, davanın kısmen veya tamamen kabulü ya da reddi şeklinde olabilir.
- Kararın Düzeltilerek Onanması: Basit hataların bulunması durumunda, karar düzeltilerek onaylanabilir.
İstinaf ile Temyiz Arasındaki Fark
İstinaf, hem olay (maddi) hem de hukuk denetimi yaparken, temyiz (Yargıtay incelemesi) genellikle sadece hukuki denetim yapar. İstinaf mahkemesi yeni bir karar verebilirken, Yargıtay genellikle kararı bozup dosyayı geri gönderir. Bu farklılıklar, Türk yargı sistemindeki üç dereceli yapının temelini oluşturur.