Soruşturma Nedir?
Soruşturma, hukuk terminolojisinde, bir suçun işlendiği iddiası üzerine başlatılan, suçun var olup olmadığını tespit etmek ve suçla ilgili delilleri toplamak amacıyla yapılan bir incelemedir. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) madde 2/1-e'ye göre, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi kapsar. Bu evre, kamu davasının açılmasına gerek olup olmadığının araştırıldığı ilk aşamadır.
Soruşturmanın Amacı ve Özellikleri
Soruşturmanın temel amacı, bir ceza uyuşmazlığının gerçekliğinin araştırılması ve Cumhuriyet savcısının kamu davası açıp açmayacağına karar vermesini sağlamaktır. Bu süreç, maddi gerçeği ortaya çıkarmak ve adil bir yargılama için zemin hazırlamak üzere yürütülür.
Soruşturmanın Başlıca Özellikleri:
- Gizlilik: Soruşturma evresindeki usul işlemleri, yasal istisnalar saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek koşuluyla gizlidir. Bu, kişilerin lekelenmesini önlemek ve delillerin karartılmasının önüne geçmek amacıyla önemlidir.
- Yazılılık: Soruşturma aşamasında yapılan tüm işlemler tutanağa bağlanır ve yazılı olarak yürütülür.
- Kamusallık ve Mecburilik: Soruşturma, devleti temsil eden makamlarca yürütülür. Kural olarak, suçtan zarar görenler istemese bile (re'sen takip edilen suçlarda) ceza soruşturması başlatılır ve adli makamlar suç şüphesi üzerine soruşturmayı başlatmakla yükümlüdür.
Soruşturma Nasıl Başlar ve Kim Yürütür?
Soruşturma evresi, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesiyle başlar. Bu öğrenme; ihbar, şikayet, resen (kendiliğinden) öğrenme veya tutanak yoluyla gerçekleşebilir. Soruşturma işlemlerini esas olarak Cumhuriyet savcısı, emrindeki adli kolluk görevlileri (polis ve jandarma) aracılığıyla yürütür. Cumhuriyet savcısı, bu aşamada şüphelinin lehine ve aleyhine olan tüm delilleri toplamakla yükümlüdür.
Soruşturma Türleri
Hukuk sistemimizde soruşturma genel olarak iki ana türe ayrılır:
- Adli Soruşturma: Bir suçun işlenip işlenmediğini ve failin kim olduğunu belirlemeye yönelik, savcılık tarafından yürütülen resmi inceleme sürecidir.
- İdari Soruşturma: Kamu kurumlarında, kurum içindeki disiplin ihlallerini veya usulsüzlükleri incelemek için başlatılan süreçtir. Ceza hukuku kapsamında değerlendirilmez, ancak disiplin cezalarına yol açabilir.
Soruşturmanın Sonuçlanması
Soruşturma evresi, toplanan delillerin değerlendirilmesi sonucunda çeşitli şekillerde sona erebilir:
- İddianamenin Düzenlenmesi ve Kabulü: Eğer toplanan deliller suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa, Cumhuriyet savcısı bir iddianame düzenleyerek kamu davası açar ve süreç kovuşturma aşamasına geçer.
- Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı (KYOK/SYOK): Eğer yeterli delil elde edilemezse, suçun unsurları oluşmamışsa veya ihbar/şikayet soyut nitelikteyse, Cumhuriyet savcısı kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verir. Bu durumda dava açılmaz. Bu karara itiraz mümkündür.
- Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi: Belirli şartların varlığı halinde, Cumhuriyet savcısı kamu davasının açılmasını erteleyebilir.
Soruşturma ve Kovuşturma Arasındaki Fark
Soruşturma ve kovuşturma, ceza muhakemesi sürecinin iki temel evresidir. Soruşturma, suç şüphesiyle başlayıp iddianamenin kabulüne kadar geçen, genellikle gizli ve yazılı yürütülen ön inceleme aşamasıdır. Kovuşturma ise iddianamenin kabulüyle başlayan, mahkeme tarafından yürütülen, kural olarak herkese açık, sözlü ve duruşmalı yapılan yargılama aşamasıdır.