Geoit Nedir?
Geoit, gezegenimiz Dünya'nın kendine özgü, gerçek şeklini tanımlayan bir terimdir. Genellikle küre olarak kabul edilse de, Dünya tam bir küre değildir. Kutuplardan hafifçe basık, ekvatordan ise şişkin bir yapıya sahiptir. Bu özel şekil, Fransızcadan dilimize geçmiş olup, küreye benzeyen ancak ondan farklı olan cisimler için de kullanılabilir. Geoit yüzeyi, karaların altından da devam ettiği varsayılan durgun okyanus suları ile temsil edilen, yerçekimi potansiyelinin her yerde eşit olduğu bir yüzeydir. Bu terim, ilk olarak Johann Benedict Listing tarafından kullanılmıştır.
Nasıl Oluşur?
Dünya'nın geoit şekli, milyonlarca yıldır kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Gezegenimiz kendi ekseni etrafında dönerken oluşan merkezkaç kuvveti, ekvator bölgesinde bir savrulmaya ve dolayısıyla şişkinliğe neden olurken, kutup bölgelerinde basıklık meydana getirir. Bu dinamik süreç, Dünya'nın bugünkü geoit yapısını kazanmasını sağlamıştır.
Geoit Şeklinin Özellikleri ve Sonuçları
Dünya'nın geoit şekli, gezegenimiz üzerinde birçok önemli coğrafi sonuca yol açar:
- Ekvator ve Kutuplar Arasındaki Farklar: Ekvatorun çevre uzunluğu, kutupların çevre uzunluğundan yaklaşık 67 kilometre daha fazladır. Benzer şekilde, ekvator yarıçapı kutuplar yarıçapından yaklaşık 21 kilometre daha uzundur.
- Yer Çekimi Farklılıkları: Kutuplar, Dünya'nın merkezine ekvatora göre daha yakın olduğu için, yer çekimi kuvveti kutup noktalarında en fazla, ekvatorda ise en azdır.
- Harita Çizimlerinde Hatalar: Dünya'nın geoit şekli nedeniyle, harita çizimlerinde bazı hatalar meydana gelebilir, özellikle kutup bölgelerinde bozulmalar daha belirgin olabilir.
- Çekül Doğrultusu: Çekül doğrultusu (yerçekimi doğrultusu), yeryüzünün her noktasında geoiti dik keser.
Geoit ve Elipsoid Farkı
Jeodezik ölçümlerde sıklıkla kullanılan bir diğer kavram olan elipsoid, matematiksel olarak tanımlanmış, düzenli bir referans yüzeyidir. Geoit ise Dünya'nın kütle çekimi ve dönüşünün birleşik etkisiyle oluşan, gerçek fiziksel şeklini temsil eder. Elipsoid düzenli bir yüzeyken, Dünya'nın kütlesinin eşit olmayan dağılımı nedeniyle geoit yüzeyi düzensizdir. Bu nedenle, geoit ve elipsoid arasındaki farklar, geoit ondülasyonları veya geoit yükseklikleri olarak adlandırılır.