Mecaz-ı Mürsel Nedir?
Mecaz-ı mürsel, diğer adıyla ad aktarması, Türk Dil Kurumu'na (TDK) göre "benzetme amacı güdülmeden, bir sözün başka bir söz yerine kullanılması" anlamına gelen bir söz sanatıdır. Bu sanatta, bir kavram veya varlık doğrudan söylenmek yerine, onunla ilgili başka bir sözcük kullanılarak anlatılmak istenir. Mecaz-ı mürsel, sözü kısaltmak veya daha etkili hale getirmek amacıyla hem günlük konuşma dilinde hem de edebi eserlerde sıkça kullanılır.
Mecaz-ı Mürsel Nasıl Anlaşılır?
Mecaz-ı mürselin en belirgin özelliği, benzetme amacı taşımamasıdır. Eğer benzetme amacı olsaydı, bu durum istiare (eğretileme) sanatına dönüşürdü. Mecaz-ı mürselde, kullanılan sözcük ile kastedilen anlam arasında çeşitli ilgi ilişkileri bulunur. Bu ilgiler sayesinde, bir sözcük gerçek anlamının dışında yeni bir anlam kazanır.
Mecaz-ı Mürsel Çeşitleri ve Örnekleri
Mecaz-ı mürsel, kullanılan sözcük ile kastedilen anlam arasındaki ilişkiye göre farklı türlere ayrılır:
-
İç-Dış (Kapsayan-Kapsanan) İlişkisi
Bir varlığın dışı söylenerek içi kastedilir veya tam tersi.
- “Bütün sınıfı okuttum.” (Burada “sınıf” ile kastedilen, sınıfın içindeki öğrencilerdir.)
- “Üç bardak içtim.” (Bardak değil, bardağın içindeki sıvı kastedilir.)
- “Sobayı yakalım.” (Sobanın kendisi değil, içindeki yakıt kastedilir.)
-
Parça-Bütün İlişkisi
Bir bütünün bir parçası söylenerek bütün kastedilir veya tam tersi.
- “Bu tekerlekler nereleri gördü bir bilsen!” (Tekerlekler ile araç kastedilmiştir.)
- “Pabuçlar yolları arşınladı.” (Pabuçlar ile pabuçların sahibi olan insan kastedilmiştir.)
-
Yazar-Eser İlişkisi
Bir yazarın adı söylenerek onun eseri kastedilir.
- “Yaşar Kemal’i severek okurum.” (Yaşar Kemal’in eserleri kastedilmiştir.)
- “Pikapta Münir Nurettin dönüyordu.” (Münir Nurettin’in şarkısı kastedilmiştir.)
-
Yer-İnsan İlişkisi
Bir yerin adı söylenerek o yerde bulunan insanlar veya o yeri temsil eden kurum kastedilir.
- “Ankara bu notaya cevap vermekte gecikmedi.” (Ankara ile Türkiye Cumhuriyeti hükümeti kastedilmiştir.)
- “Uçak İzmir’e inmek üzereydi.” (İzmir şehrine değil, İzmir’deki havalimanına inmek kastedilmiştir.)
-
Neden-Sonuç İlişkisi
Neden söylenerek sonuç veya sonuç söylenerek neden kastedilir.
- “Hay mübarek! Bereket yağıyor bereket!” (Bereket ile yağmur kastedilmiştir.)
- “Kış, bu sene erken geldi.” (Kış ile soğuk hava ve kar yağışı kastedilmiştir.)
-
Alet-İş İlişkisi
Bir aletin adı söylenerek o aletle yapılan iş kastedilir.
- “Kalemler savaşı kazandı.” (Kalemler ile yazarların veya düşünürlerin mücadelesi kastedilmiştir.)