Kayyum Nedir?
Kayyum, Arapça kökenli bir kelime olup “icra eden, yöneten” anlamına gelir. Hukuki sistemimizde ise, yasalarla belirlenen bazı durumlarda, başkasına ait belirli bir işi görmek veya bir mal varlığını idare etmek üzere mahkeme tarafından atanan yasal temsilciye verilen addır. Kayyum ataması, genellikle sulh hukuk mahkemeleri tarafından gerçekleştirilir ve atanma gerekçesi ortadan kalktığında görevi sona eren geçici bir statüdür.
Neden Kayyum Atanır?
Kayyum atanmasının temel amacı, yönetimi boşlukta kalan mal varlığını korumak, hak kayıplarını önlemek ve belirli hukuki süreçlerin düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamaktır. Kayyum atamasını gerektiren başlıca durumlar şunlardır:
- Bir kişinin kendi işlerini yürütemeyecek durumda olması (yaşlılık, hastalık, deneyimsizlik gibi).
- Bir mal varlığının sahipsiz kalması veya kimin tarafından yönetileceğinin belirsiz olması (örneğin, mirasçılardan birinin bulunamaması).
- Şirketlerin usulsüz yönetilmesi, mali sorunlar yaşaması, iflas sürecine girmesi veya yasa dışı faaliyetlerde bulunma şüphesi.
- Belediyelerde görev suistimali, yolsuzluk veya terörle iltisak gibi durumlar.
- Yasal temsilci ile temsil edilen kişi (küçük veya kısıtlı) arasında menfaat çatışması yaşanması.
Kayyum Türleri Nelerdir?
Türk Medeni Kanunu'na göre kayyumluk, başlıca üç ana başlık altında incelenir:
- Temsil Kayyumu: Bir kişinin geçici veya özel bir temsilciye ihtiyaç duyduğu durumlarda atanır. Örneğin, bir kişinin acil bir işini kendisi görememesi veya yasal temsilci ile menfaat çatışması olması halinde görevlendirilir.
- Yönetim Kayyumu: Kimsenin yönetiminde olmayan malların korunması ve idaresi amacıyla atanır. Gaiplik (kayıp olma) durumunda bir kişinin terekesinin yönetimi buna örnek verilebilir.
- İradi Kayyum: Ergin (reşit) bir kişinin kendi isteği üzerine, örneğin ileri yaş, sağlık sorunları veya deneyimsizlik gibi nedenlerle kendisine kayyum atanmasını talep etmesiyle gerçekleşir.
Kayyumun Görev ve Yetkileri
Kayyumun görev ve yetkileri, atanma kararında belirtilen konularla sınırlıdır ve genel nitelikte değildir. Başlıca görevleri arasında mal varlığını yönetmek, korumak, gelirlerini tahsil etmek, gerekli işlemleri yapmak ve hukuki düzenlemelere uygun hareket etmek bulunur. Kayyum, atandığı kurumun veya mal varlığının faaliyetlerini sürdürmek ve hukuki süreçleri yönetmekle yükümlüdür.
Kayyum Ataması ve Görev Süresi
Kayyum atama süreci genellikle ilgili mahkemeye yapılan başvuru ile başlar. Mahkeme, kanunda belirtilen koşulların oluşup oluşmadığını değerlendirerek kayyum atanmasına karar verir. Bazı durumlarda mahkeme re'sen (kendiliğinden) de kayyum atayabilir. Kayyum olarak atanacak kişinin ehil ve görevini yapmaya engel hali olmaması şarttır. Kayyumluk görevi geçicidir ve süresi mahkeme kararında belirtilir. Atanma sebebi ortadan kalktığında veya verilen görevler tamamlandığında kayyumun görevi sona erer.
Kayyum ve Vasi Arasındaki Fark
Kayyum ve vasi (veli) kavramları birbiriyle ilişkili olsa da farklılıklar gösterir. Vasi, vesayet altındaki kişinin hem mal varlığı hem de şahsı dahil tüm işleriyle ilgilenirken, kayyumlar sadece belirli sınırlar içerisinde belli işleri yapmak veya mal varlığını yönetmek için görevlendirilir. Kayyum ataması, ilgili kişinin fiil ehliyetini genel olarak sınırlamaz; sadece kayyumun görevlendirildiği belirli iş veya mal varlığı konusunda sınırlama getirir.