Kayyum Nedir?
Kayyum, yasalarla belirlenen bazı durumlarda, başkasına ait bir işi görmek veya bir malı idare etmek için mahkeme veya yetkili idari kurumlar tarafından tayin edilen kişidir. Arapça kökenli bir kelime olup “icra eden, yöneten” anlamına gelir. Kayyum olarak atanan kişi, kamu görevlisi sayılır.
Kayyum atamak ise, hukuken bir kişi veya kurumun malvarlığını, yönetimini ya da faaliyetlerini geçici olarak kontrol altına almak ve gerektiğinde hukuki veya finansal düzenlemeler yapmak için bir yöneticinin, yani kayyumun atanması anlamına gelir. Bu atama, hukuki bir zorunluluk veya kamu yararı doğrultusunda gerçekleşebilir.
Kayyum Atama Nedenleri Nelerdir?
Kayyum ataması, çeşitli hukuki ve idari nedenlerle gündeme gelebilir. Başlıca atama nedenleri şunlardır:
- Hukuki Usulsüzlükler ve Yolsuzluklar: Şirket veya kurumlarda tespit edilen hukuki usulsüzlükler, yolsuzluk şüpheleri veya idari yetkilerin yanlış kullanılması durumlarında kayyum atanabilir.
- Yönetim Boşluğu ve Mali Sorunlar: Bir kişinin kendi işlerini yürütememesi, bir şirketin mali sıkıntılarla karşı karşıya kalması, iflasın ertelenmesi veya yönetim kurulu oluşturulamaması gibi durumlarda yönetim kayyumu atanır.
- Kamu Düzeni ve Güvenliği: Bir kurum veya derneğin faaliyetlerinin kamu düzenini bozma veya güvenliği tehdit etmesi halinde devlet tarafından kayyum atanabilir.
- Gaiplik Durumu: Bir kimsenin uzun süre bulunamaması ve nerede oturduğunun bilinememesi durumunda, malvarlığını korumak amacıyla kayyum atanabilir.
- Menfaat Çatışması: Yasal temsilci ile küçüğün veya kısıtlının menfaatlerinin çatıştığı durumlarda, küçüğün/kısıtlının menfaatlerini korumak için temsil kayyumu atanır.
- Miras Anlaşmazlıkları: Mirasçıların haklarının henüz belli olmadığı veya miras anlaşmazlıkları yaşandığı durumlarda mal paylaşımı veya özel mülklerin yönetimi için kayyum atanabilir.
Kayyum Türleri
Türk Medeni Kanunu'na göre kayyumluk, üç ana başlık altında incelenebilir:
- Temsil Kayyumu: Vesayet makamı (sulh hukuk mahkemesi) tarafından, bir kişinin geçici veya özel bir temsilciye ihtiyaç duyduğu durumlarda atanır. Özellikle menfaat çatışmalarında veya kişinin acil bir işini kendisi göremeyecek durumda olması halinde devreye girer.
- Yönetim Kayyumu: Bir malvarlığını yönetmek veya belirli bir işi yapmak üzere atanır. Kimsenin yönetiminde olmayan malların korunması ve güvence altına alınması temel amacıdır.
- İradi (İsteğe Bağlı) Kayyum: Ergin bir kişinin, kendi isteğiyle kendisine kayyum atanmasını talep etmesiyle gerçekleşir. Yaşlılık, sağlık sorunları veya tecrübesizlik gibi nedenlerle kişi bu talebi mahkemeye iletebilir.
Kayyumun Görev ve Yetkileri
Kayyumun görev ve yetkileri, atanma sebebine ve mahkeme kararına göre değişiklik gösterir. Genel olarak kayyum, atandığı kurumun veya malvarlığının yönetimini geçici olarak devralır. Görevleri arasında mali durumu iyileştirmek, hukuki sorunları çözmek, faaliyetleri düzenlemek ve belirlenen hedefleri gerçekleştirmek yer alır. Kayyumun yetkileri genel değil, özeldir; yani sadece atanma kararında belirtilen konularda temsil ve yönetim yetkisine sahiptir. Kayyumluk görevi geçicidir ve atanma sebebi ortadan kalktığında veya süresi dolduğunda sona erer.
Kayyum Atamasını Kim Yapar ve Hukuki Dayanağı Nedir?
Kayyum atama süreci genellikle mahkemeye yapılan başvuru ile başlar. Vesayet makamı olan sulh hukuk mahkemesi, kayyum atama konusunda görevli ve yetkili mercidir. Şirketlere ve bireylere kayyum atamaları Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre yapılır. Belediyeler söz konusu olduğunda ise, İçişleri Bakanlığı tarafından, Anayasa'nın 127. maddesi ve 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun ilgili hükümleri uyarınca kayyum atanabilir.