Disosiyatif Anesteziye Genel Bakış
Disosiyatif anestezi, bireyin fiziksel algılarını veya duygusal tepkilerini hissetmekte zorluk yaşadığı, bilinçli uyanıklık ile derin uyku arasında bir durumla karakterize edilen özel bir anestezi şeklidir. Bu anestezi türünde, hastanın çevreden kopmasıyla belirginleşen, kopma veya kataleptoit nitelikte bir durum oluşur.
Etki Mekanizması ve Özellikleri
Disosiyatif anestezikler, beynin kortikotalamik sistemini baskılarken, limbik ve retiküler sistemleri etkilemeden çalışır. Bu etki mekanizması sayesinde, hastada derin analjezi (ağrı kesici etki), amnezi (hafıza kaybı) ve katalepsi (kas tonusunda artışla birlikte çevreden kopukluk) meydana gelir.
- Analjezi ve Amnezi: Disosiyatif anestezi, özellikle deri ve ekstremitelerde iyi derecede ağrı kesici etki sağlarken, visseral ağrıda daha zayıf kalabilir. Aynı zamanda hastada işlemle ilgili hafıza kaybı oluşturur.
- Reflekslerin Korunması: Bu anestezi türünün önemli bir özelliği, oküler (göz), oral (ağız), laringeal (gırtlak) ve yutkunma reflekslerinin aktif olarak kalmasıdır. Gözler açık kalabilir ve nistagmus (göz titremesi) görülebilir.
- Kas Tonusu: Disosiyatif anestezi sırasında kas tonusunda artış meydana gelir, hatta bazen şiddetli konvülsiyonlar veya cerrahi uyarılardan bağımsız iskelet kası hareketleri oluşabilir. Bu durum, barbitürat ve inhalasyon anestezisinde görülen tam kas gevşemesinden farklıdır.
Kullanılan Başlıca Ajan: Ketamin
Disosiyatif anestezi oluşturmak için en yaygın kullanılan ilaç ketamindir. Ketamin, diğer anestezik ve sedatif ajanların aksine hem analjezik hem de anksiyolitik özelliklere sahiptir. İntravenöz (IV), intramüsküler (IM), peroral, ekstradural, intratekal, nazal veya rektal yollarla uygulanabilir. Tek başına kullanıldığında kas rijiditesi görülebileceğinden, genellikle ksilazin veya diazepam gibi sedatiflerle birlikte kullanılır.
Kullanım Alanları
Disosiyatif anestezi, özellikle kısa süreli cerrahi müdahalelerde ve tanısal işlemlerde tercih edilir. Düşük dozları sedasyon ve premedikasyon amacıyla da kullanılabilir. Veteriner hekimlikte kedi, köpek, at, ruminant ve egzotik hayvanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Avantajları ve Potansiyel Yan Etkileri
Ketaminin en önemli avantajlarından biri, kuvvetli analjezik etkisi ve anlamlı solunum depresyonu yapmamasıdır. Ancak, bazı yan etkileri de bulunmaktadır:
- Emergence Reaksiyonları: En sık görülen yan etki, hastaların %15'inde görülebilen emergence reaksiyonlarıdır. Bu durum, hoş olmayan rüyalar, kabuslar ve halüsinasyonlar şeklinde ortaya çıkabilir ve ketamin uygulamasından günler sonra bile görülebilir.
- Fizyolojik Etkiler: Salivasyon artışı, kas tonusunda artış, hipertansiyon ve taşikardi gibi sempatomimetik etkiler görülebilir.