Bilinçli Taksir Kavramı
Türk Ceza Kanunu (TCK) madde 22/3’te düzenlenen bilinçli taksir, ceza hukukunun önemli kavramlarından biridir. Genel olarak taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık sonucu bir neticenin öngörülmeyerek meydana gelmesidir. Ancak bilinçli taksirde durum farklıdır. Bilinçli taksir, kişinin bir fiili işlerken ortaya çıkabilecek neticeyi öngörmesine rağmen, bu neticenin gerçekleşmeyeceğine dair bir güvenle hareket etmesi ve buna rağmen neticenin meydana gelmesidir.
Bilinçli Taksirin Temel Özellikleri
- Neticeyi Öngörme: Fail, gerçekleştirdiği eylemin olası sonuçlarını bilmekte ve öngörmektedir. Bu, basit taksirden ayrılan en temel özelliktir; zira basit taksirde fail, öngörülebilir bir neticeyi öngörememiştir.
- Neticeyi İstememe: Fail, öngördüğü neticenin gerçekleşmesini kesinlikle istemez. Genellikle kendi yeteneğine, tecrübesine, şansına veya başka etkenlere güvenerek neticenin meydana gelmeyeceğine inanır.
- Güvene Rağmen Hareket: Öngörülen tehlikeye rağmen, failin bu güven duygusuyla hareketine devam etmesi ve istenmeyen sonucun gerçekleşmesidir.
Bilinçli Taksir ile Olası Kast Arasındaki Fark
Bilinçli taksir, sıklıkla olası kast ile karıştırılabilen bir kavramdır. Her iki durumda da fail neticeyi öngörür. Ancak aralarındaki temel fark, failin neticeye karşı tutumudur:
- Bilinçli Taksirde: Fail, neticeyi öngörür ancak gerçekleşmeyeceğine inanır ve istemez. Örneğin, hız sınırını aşan bir sürücü, kaza yapabileceğini öngörür ancak kendi sürüş becerisine güvenerek kaza yapmayacağını düşünür.
- Olası Kastta: Fail, neticenin gerçekleşebileceğini öngörür ve bu neticenin meydana gelmesini kabullenir, yani “olursa olsun” düşüncesiyle hareket eder. Neticenin gerçekleşmemesi için özel bir çaba göstermez.
Yasal Düzenleme ve Cezai Sonuçları
Türk Ceza Kanunu'nun 22. maddesinin 3. fıkrasına göre, bilinçli taksir halinde taksirli suça ilişkin ceza üçte birden yarıya kadar artırılır. Bu artırım, failin neticeyi öngörmesine rağmen dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak daha ağır bir kusur sergilemesinden kaynaklanır. Örneğin, alkollü ve aşırı hızlı araç kullanarak ölümlü bir kazaya neden olan sürücünün eylemi, bilinçli taksir kapsamında değerlendirilerek cezası artırılabilir.
Örnekler
Bilinçli taksire verilebilecek bazı örnekler şunlardır:
- Sollama yasağı olan bir yolda sollama yaparak ölüme neden olmak.
- Emniyet kemeri takmadan hız yapmak.
- İnşaat alanında gerekli güvenlik önlemlerini almadan işçi çalıştırmak.
- Trafikte cep telefonuyla konuşarak araç kullanmak.
- Sirkte bıçak atma numarası yapan cambazın, izleyicilerden birini yaralaması.
Bu tür durumlarda fail, tehlikenin farkında olmasına rağmen, sonucun gerçekleşmeyeceğine dair bir güvenle hareket etmiş ve istenmeyen neticeye sebep olmuştur. Bilinçli taksir, toplumda sıkça karşılaşılan trafik kazaları ve iş kazaları gibi olaylarda önemli bir kusurluluk biçimi olarak karşımıza çıkar.