Adlaşmış Sıfatın Tanımı ve Oluşumu
Türkçede sıfatlar, genellikle bir ismi niteleyerek veya belirterek o ismin özelliklerini ortaya koyar. Ancak bazı durumlarda, niteleme sıfatının nitelediği isim cümleden düşebilir. Bu durumda, sıfat tek başına kalarak ismin görevini üstlenir ve adlaşmış sıfat haline gelir. Adlaşmış sıfatlar, genellikle niteleme sıfatlarından türetilir.
Örneğin, “Korkak insanlar kendine güvenmez.” cümlesinde “korkak” kelimesi “insanlar” ismini niteleyen bir sıfattır. Eğer bu cümleyi “Korkaklar kendine güvenmez.” şeklinde kurarsak, “insanlar” ismi düşer ve “korkak” kelimesi ismin yerine geçerek adlaşmış sıfat olur.
Adlaşmış Sıfatların Özellikleri
- İsmin Yerini Tutma: Adlaşmış sıfatlar, niteledikleri isim düştüğünde o ismin görevini üstlenirler.
- Çekim Ekleri Alabilme: Adlaşmış sıfatlar, isimler gibi çoğul eki (-ler, -lar) ve hal ekleri (belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma) alabilirler.
- Örnek: “Yaşlılar” (yaşlı insanlar), “Güzeli” (güzel olan şeyi/kişiyi), “Çalışana” (çalışan kişiye), “Evdekilere” (evde bulunan kişilere), “Gençlerden” (genç insanlardan).
- Fiilimsi Olmama: Adlaşmış sıfatlar, adlaşmış sıfat-fiillerden farklı olarak fiilimsi (eylemsi) değildir. Adlaşmış sıfat-fiiller, fiil kök veya gövdelerine sıfat-fiil ekleri getirilerek oluşturulur ve fiilimsi özelliğini korurken, adlaşmış sıfatlar doğrudan sıfat kökenlidir.
- Virgül Kullanımı: Adlaşmış sıfat, kendisinden sonra gelen bir başka isimle karıştırılma ihtimali taşıyorsa, anlam karışıklığını önlemek amacıyla araya virgül konulması gerekebilir. Örneğin, “İhtiyar, doktora raporları uzattı.” cümlesinde virgül, “ihtiyar” kelimesinin adlaşmış sıfat olduğunu ve bir kişiyi ifade ettiğini belirtir.
Adlaşmış Sıfat Örnekleri
Günlük dilde sıkça karşılaştığımız adlaşmış sıfatlara bazı örnekler verelim:
- “Yaralıyı hastaneye kaldırdılar.” (Yaralı insanı)
- “Gelenler salona geçsin.” (Gelen kişiler)
- “Maviyi çok severim.” (Mavi rengi)
- “Çalışanlar her zaman kazanır.” (Çalışan insanlar)
- “İyiler her zaman hatırlanır.” (İyi insanlar)
- “Kötüler cezasını bulur.” (Kötü insanlar)
- “Sıcakları sevmem.” (Sıcak havaları)
Bu örneklerde görüldüğü gibi, adlaşmış sıfatlar, cümlenin anlamını bozmadan daha kısa ve öz bir ifade imkanı sunar. Bu yapı, Türkçenin zenginliğini ve esnekliğini gösteren önemli bir dil bilgisi konusudur.