Sıfat Tamlaması Nedir?
Sıfat tamlaması, Türkçede bir ismin önüne gelerek o ismi renk, durum, biçim, sayı, işaret veya soru gibi farklı açılardan niteleyen ya da belirten sözcük öbeğidir. Bu tamlamalar, isimlerin anlamını daha somut ve anlaşılır hale getirir. Temel olarak bir sıfat (tamlayan) ve bir isimden (tamlanan) oluşur.
Sıfat Tamlamasının Yapısı ve Özellikleri
Sıfat tamlamasında, niteleme veya belirtme görevi üstlenen sözcük daima ismin önünde yer alır. Bu yapı, tamlamanın temel kuralıdır. Sıfat, isme “nasıl?”, “hangi?”, “kaç?”, “kaçıncı?” gibi sorular sorularak bulunabilir.
- Tamlayan: İsmi niteleyen veya belirten sıfattır.
- Tamlanan: Sıfat tarafından nitelenen veya belirtilen isimdir.
Örneğin, “kırmızı araba” tamlamasında “kırmızı” sıfat (tamlayan), “araba” ise isimdir (tamlanan). Bu tamlama, arabanın rengini belirtir.
Sıfat Tamlaması Oluşturan Sıfat Çeşitleri
Sıfat tamlamaları, farklı türdeki sıfatlarla kurulabilir:
- Niteleme Sıfatları: Varlıkların rengini, durumunu, biçimini bildirir. İsme sorulan “Nasıl?” sorusuna cevap verir.
Örnekler: güzel çocuk, eski ev, geniş sınıf. - İşaret Sıfatları: Varlıkları işaret ederek belirtir. İsme sorulan “Hangi?” sorusuna cevap verir.
Örnekler: bu kitap, şu adam, o ev. - Sayı Sıfatları: Varlıkların sayısını, sırasını, oranını veya paylaştırma miktarını belirtir. İsme sorulan “Kaç?”, “Kaçıncı?”, “Kaçar?”, “Ne kadar?” gibi sorulara cevap verir.
Örnekler: üç elma, birinci kat, yarım ekmek, beşer kişi. - Belgisiz Sıfatlar: Varlıkları tam olarak değil, aşağı yukarı, belli belirsiz belirtir.
Örnekler: birkaç öğrenci, tüm insanlar, bazı sorunlar. - Soru Sıfatları: Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlardır.
Örnekler: hangi elbise, nasıl bir gün, kaç kişi.
Önemli Notlar
- Bir isim birden fazla sıfat tarafından nitelenebilir veya belirtilebilir. Örneğin: “Karanlık, büyük, korkutucu bir evdi.”
- Sıfat ile isim arasına noktalama işareti (virgül gibi) konulmaz. Aksi takdirde sıfat adlaşabilir ve tamlama bozulabilir.
- Adlaşmış sıfatlar, tek başlarına sıfat tamlaması sayılmazlar. Ancak adlaşmış bir sıfat, başka bir sıfat tarafından nitelenirse sıfat tamlaması oluşturabilir.
Sıfat tamlamaları, günlük konuşma dilinde ve yazılı metinlerde anlamı zenginleştiren, ifadeleri daha net hale getiren önemli bir dil bilgisi konusudur.