Çekimli Fiil Nedir?
Türkçede bir eylemin kim tarafından, ne zaman ve hangi dilek veya koşulda yapıldığını gösteren fiillere çekimli fiil denir. Çekimli fiiller, fiil kök veya gövdelerine kip (zaman/dilek) ve şahıs (kişi) ekleri getirilerek oluşturulur. Bu ekleri almayan fiiller ise mastar halinde kabul edilir, örneğin "çalışmak", "yürümek" gibi.
Çekimli Fiilin Yapısı
Çekimli bir fiil genellikle şu formülle ifade edilebilir: Fiil Kökü/Gövdesi + Kip Eki + Şahıs Eki. Bu ekler sayesinde fiil, cümlenin anlamını tamamlayan bir yargı bildirir.
Kip Ekleri (Zaman ve Dilek Kipleri)
Kip ekleri, eylemin gerçekleşme zamanını veya bir dileği, şartı, gerekliliği ifade eder. Kipler iki ana gruba ayrılır:
- Haber Kipleri (Bildirme Kipleri): Eylemin zamanını bildirirler.
- Görülen Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü): Örnek: gel-di-m
- Duyulan Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): Örnek: gel-miş-im
- Şimdiki Zaman (-yor): Örnek: gel-i-yor-um
- Gelecek Zaman (-acak, -ecek): Örnek: gel-ecek-sin
- Geniş Zaman (-r, -ar, -er): Örnek: gel-ir-im
- Dilek Kipleri (Tasarlama Kipleri): Eylemin zamanını değil, bir dileği, şartı, gerekliliği veya emri ifade ederler.
- Gereklilik Kipi (-malı, -meli): Örnek: gel-meli-sin
- Şart Kipi (-sa, -se): Örnek: gel-se-m
- İstek Kipi (-a, -e): Örnek: gel-e-lim
- Emir Kipi (Eki yoktur, fiil kökü veya özel eklerle oluşur): Örnek: gel, gel-in
Şahıs Ekleri (Kişi Ekleri)
Şahıs ekleri, eylemi gerçekleştiren kişiyi belirtir. Türkçede üçü tekil, üçü çoğul olmak üzere altı kişi vardır. Bu ekler kip eklerinden sonra gelir.
- 1. Tekil Şahıs: -m (gel-di-m)
- 2. Tekil Şahıs: -n (gel-di-n)
- 3. Tekil Şahıs: (Ek almaz) (gel-di)
- 1. Çoğul Şahıs: -k (gel-di-k)
- 2. Çoğul Şahıs: -nız, -niz, -nuz, -nüz (gel-di-niz)
- 3. Çoğul Şahıs: -lar, -ler (gel-di-ler)
Çekimli Fiil Örnekleri
- Bizim evde kalabilirsiniz.
- Dün onunla birlikte yürüyüşe çıktık.
- Öğretmen yarın ders notlarını kırtasiyeye bırakacak.
- Yola çıkmadan önce seyahat çantanızı kontrol etmelisiniz.
- Verdiğim ödevleri yarın getireceksiniz.
- Bugünkü ödevlerimizi hep beraber yapalım.
Çekimli fiiller, cümlelerin temelini oluşturur ve Türkçenin doğru ve anlamlı bir şekilde kullanılabilmesi için büyük önem taşır.