Tüzel Kişi Nedir?
Hukuk sistemimizde, bireylerin yanı sıra, belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelen kişi veya mal toplulukları da hukuki bir varlık olarak kabul edilir. Bu varlıklara “tüzel kişi” denir. Tüzel kişiler, gerçek kişilerden bağımsız olarak hak ve borç sahibi olabilir, hukuki işlemler yapabilir ve dava açıp savunma yapabilirler.
Tüzel Kişinin Özellikleri
Bir oluşumun tüzel kişilik kazanabilmesi için bazı temel özelliklere sahip olması gerekir:
- Hukuki Bir Varlık Olması: Tüzel kişiler, yasal olarak tanınan ve hukuk karşısında bağımsız bir kimliğe sahip olan oluşumlardır.
- Gerçek Kişilerden Bağımsızlık: Kendisini oluşturan gerçek kişilerden veya mal varlığından ayrı bir varlığa sahiptir. Üyelerinin değişmesi tüzel kişiliğin varlığını etkilemez.
- Belirli Bir Amacının Olması: Tüzel kişiler, ticari, sosyal, kültürel, bilimsel veya yardım amaçlı belirli bir hedefi gerçekleştirmek üzere kurulurlar.
- Hak ve Borç Sahibi Olabilmesi: Kendi adına mal edinebilir, borçlanabilir, sözleşme yapabilir ve yasal sorumluluklar üstlenebilir.
- Organlar Aracılığıyla Temsil Edilmesi: Tüzel kişilerin iradesi, yönetim kurulu veya benzeri organları aracılığıyla ortaya çıkar ve temsil edilir.
Tüzel Kişi Çeşitleri
Tüzel kişiler, kuruluş amaçları ve tabi oldukları hukuk kurallarına göre başlıca iki ana gruba ayrılır:
1. Özel Hukuk Tüzel Kişileri
Özel hukuk tüzel kişileri, özel şahıslar veya diğer özel kuruluşlar tarafından, genellikle ticari veya özel bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulan ve özel hukuk hükümlerine tabi olan organizasyonlardır.
- Örnekler: Anonim şirketler, limited şirketler, kooperatifler, dernekler, vakıflar, sendikalar ve siyasi partiler.
2. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri
Kamu hukuku tüzel kişileri, devletin veya kamu kuruluşlarının kamu hizmeti sunmak amacıyla kurduğu ve kamu hukuku kurallarına tabi olan oluşumlardır. Bu tür tüzel kişilikler genellikle kanunla kurulur ve kanunla sona erer, ayrıca kamu gücünü kullanma yetkisine sahip olabilirler.
- Örnekler: Devlet, belediyeler, üniversiteler, bakanlıklar, il özel idareleri, TRT ve TÜBİTAK gibi kurumlar.
Gerçek Kişi ile Tüzel Kişi Arasındaki Farklar
Gerçek kişi ve tüzel kişi arasındaki temel farklar şunlardır:
- Varlık Yapısı: Gerçek kişi biyolojik bir varlık olan insanı ifade ederken, tüzel kişi hukuken tanınmış, soyut bir organizasyondur.
- Hak Ehliyetinin Başlangıcı: Gerçek kişiler doğumla hak sahibi olurken, tüzel kişiler tescil veya kuruluşla bu hakka sahip olurlar.
- Temsil: Gerçek kişiler kendilerini bizzat temsil ederken, tüzel kişiler organları (yönetim kurulu vb.) aracılığıyla temsil edilir.
- Vergilendirme: Gerçek kişiler gelir vergisine tabi iken, tüzel kişiler kurumlar vergisine tabidir.
Tüzel kişiler, modern hukuk ve ticaret dünyasının vazgeçilmez unsurlarıdır. Büyük ölçekli faaliyetlerin yürütülmesi, sorumlulukların dağıtılması ve sürekliliğin sağlanması açısından kritik bir rol oynarlar.