İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, yazılı ürünlerden çok sözlü geleneğe dayanan zengin bir yapıya sahiptir. Bu dönemin en bilinen ve önemli nazım türlerinden ikisi sagu ve koşuktur. Her ikisi de dönemin yaşam biçimini, törenlerini ve toplumsal değerlerini yansıtan, kopuz eşliğinde söylenen şiirlerdir.
Koşuk Nedir?
Koşuk, İslamiyet öncesi Türklerde "sığır" adı verilen av şenlikleri ve "şölen" adı verilen kurban törenleri gibi eğlencelerde, kopuz eşliğinde söylenen şiirlerdir. Genellikle aşk, doğa sevgisi, kahramanlık ve yiğitlik gibi temaları işler. Koşuklar, lirik, pastoral ve epik özellikler taşır.
- Dili öz Türkçedir ve sade bir anlatıma sahiptir.
- Hece ölçüsüyle söylenir; genellikle 7, 8 veya 11'li hece kalıpları kullanılır.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Kafiye düzeni genellikle aaab, cccb, dddb şeklindedir.
- Anonim ürünlerdir, yani söyleyeni belli değildir.
- Halk edebiyatındaki "koşma"nın, divan edebiyatındaki "gazel"in karşılığıdır.
- İlk örneklerine Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lügati't-Türk adlı eserinde rastlanır.
Sagu Nedir?
Sagu, eski Türklerde sevilen veya devlet büyüklerinin ölümü üzerine düzenlenen "yuğ" adı verilen cenaze törenlerinde, ölen kişinin arkasından duyulan acıyı dile getirmek amacıyla söylenen şiirlerdir. Bu şiirlerde ölen kişinin yiğitliği, kahramanlıkları, erdemleri ve üstün özellikleri övülürken, ölümden duyulan üzüntü ve yas da ifade edilir.
- Dili sade ve halkın anlayabileceği niteliktedir.
- Hece ölçüsüyle söylenir, genellikle 7'li hece kalıbı kullanılır.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Kafiye şeması koşuklarda olduğu gibi aaab, cccb, dddb şeklindedir.
- Anonim ürünlerdir.
- İslamiyet sonrası halk edebiyatında "ağıt", divan edebiyatında ise "mersiye" olarak adlandırılır.
- En bilinen örneği Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lügati't-Türk'te yer alan Alp Er Tunga Sagusu'dur.
Koşuk ve Sagu Arasındaki Benzerlikler ve Farklılıklar
Benzerlikler:
- Her ikisi de İslamiyet öncesi sözlü Türk edebiyatı ürünleridir.
- Dilleri öz Türkçedir ve sade bir anlatıma sahiptir.
- Hece ölçüsüyle yazılmışlardır (genellikle 7'li hece).
- Nazım birimleri dörtlüktür.
- Kopuz eşliğinde söylenirler.
- Anonimdirler, yani söyleyenleri belli değildir.
- Deyimler ve edebi sanatlar kullanılır.
- İlk örnekleri Divanü Lügati't-Türk'te yer alır.
Farklılıklar:
- Konu: Koşuklar aşk, doğa, kahramanlık ve yiğitlik gibi konuları işlerken , sagular ölüm ve yas temasını, ölen kişinin erdemlerini ele alır.
- Tören: Koşuklar "sığır" ve "şölen" törenlerinde söylenirken , sagular "yuğ" adı verilen cenaze törenlerinde söylenir.