Potasyum Bromat: Tanımı ve Özellikleri
Potasyum bromat (KBrO3), bromun potasyum tuzu olan, beyaz kristal yapıda, kokusuz ve tatsız inorganik bir bileşiktir. Güçlü bir oksitleyici ajan olarak bilinir. Kimyasal formülü KBrO3 olup, gıda katkı maddesi olarak E924 koduyla anılmaktadır.
Gıda Endüstrisindeki Tarihsel Kullanımı
Potasyum bromat, özellikle ekmek ve unlu mamul üretiminde uzun yıllar boyunca un geliştirici veya hamur güçlendirici olarak kullanılmıştır. Bu katkı maddesi, hamurun elastikiyetini artırarak daha güçlü olmasını, daha iyi kabarmasını ve nihai ürünün daha hacimli, daha beyaz ve daha çekici bir görünüme sahip olmasını sağlamıştır. Unun moleküler yapısını güçlendirerek, ekmek pişerken küçük, ince duvarlı kabarcıkların oluşumuna yardımcı olurdu. Ayrıca, diğer gıda katkı maddelerine göre daha ucuz ve yaygın bulunması nedeniyle tercih edilmiştir.
Sağlık Üzerindeki Etkileri ve Yasaklanması
Potasyum bromatın insan sağlığı üzerindeki potansiyel zararları, 1990'lı yıllardan itibaren yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur. Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), 1999 yılında potasyum bromatı "insanlar için muhtemelen kanserojen" (Kategori 2B kanserojen) olarak sınıflandırmıştır.
Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, potasyum bromat tüketiminin böbrek kanseri, tiroid tümörleri, böbrek hasarı, sindirim sistemi tahrişi ve üreme anormallikleri gibi çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceğini göstermiştir. Ayrıca, DNA'ya zarar verebilecek reaktif moleküllere dönüşebileceği de belirtilmiştir. Pişirme sırasında bromatın büyük ölçüde zararsız bromüre dönüştüğü düşünülse de, yeterince pişirilmemiş veya aşırı miktarda kullanılmış ürünlerde kalıntı bırakabileceği ve bu kalıntıların insan sağlığı için risk oluşturabileceği tespit edilmiştir.
Küresel ve Türkiye'deki Durumu
Bu sağlık endişeleri nedeniyle potasyum bromatın gıda katkı maddesi olarak kullanımı birçok ülkede yasaklanmıştır:
- Avrupa Birliği (1990'dan beri)
- Kanada (1994'ten beri)
- Çin (2005'ten beri)
- Hindistan (2016'dan beri)
- Brezilya, Arjantin, Güney Kore, Peru, Nijerya ve Sri Lanka gibi birçok diğer ülke.
Türkiye'de de Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği kapsamında, Avrupa Birliği ile uyumlu olarak potasyum bromatın (E924) ekmek ve unlu mamuller dahil tüm gıdalarda kullanımı yasaktır. Tarım ve Orman Bakanlığı, bu tür maddelerin kullanımına karşı düzenli denetimler yapmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri'nde ise Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) 1991'den beri fırıncıları potasyum bromat kullanmamaya teşvik etse de, ulusal çapta bir yasak getirmemiştir. Ancak Kaliforniya eyaleti, 2023 yılında çıkardığı bir yasayla potasyum bromatın üretimini, satışını ve dağıtımını 2027'den itibaren yasaklamıştır.