Çeltik Nedir?
Çeltik, buğdaygiller familyasından (Poaceae) Oryza sativa (Asya pirinci) veya daha az yaygın olarak Oryza glaberrima (Afrika pirinci) türüne ait otsu bir bitki ve bu bitkinin kabukları ayıklanmamış tohumlarına verilen addır. Halk arasında pirincin işlenmemiş, ham hali olarak da bilinir. Mısır ve buğdaydan sonra dünya genelinde en fazla ekimi yapılan tahıl türlerinden biridir.
Çeltiğin Önemi ve Besin Değeri
Çeltik, dünya nüfusunun yarıdan fazlası için temel bir gıda maddesi olup, özellikle Asya ülkelerinde büyük öneme sahiptir. İnsan beslenmesinde buğdaydan sonra en çok kullanılan ürünlerden biridir. Yüksek besleyici değere sahip olan çeltik, karbonhidrat, protein (%5-10), B vitaminleri ve mineraller (sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, demir, fosfor gibi) açısından zengindir.
Çeltik Yetiştiriciliği
Çeltik bitkisi, sucul bir türdür ve genellikle bataklık alanlarda, yani su altında yetiştirilir. Yüksek nem, bol su ve ılıman iklim koşulları çeltik yetiştiriciliği için idealdir. Çimlenme için 16-19°C, gelişme ve ürün verme aşamaları için ise 18-40°C arası sıcaklıklar istenir. Çeltik tarlaları genellikle nehir vadileri, deltalar ve düşük rakımlı bölgelerde bulunur. Dünya çeltik üretiminde Çin, Hindistan, Bangladeş, Endonezya, Çinhindi ülkeleri, Brezilya ve Amerika Birleşik Devletleri önde gelen ülkeler arasındadır.
Çeltikten Pirince Dönüşüm
Tarlada yetişen çeltik, hasat edildikten sonra işlenerek sofralarımıza gelen pirinç haline gelir. Bu işlem, çeltik tanelerinin dış kaplaması olan kavuzun soyulmasını içerir. İşlenmemiş çeltik tanesi, kavuzları soyulmuş ve parlatılmamış haliyle kargo pirinç, işlenmiş ve parlatılmış haliyle ise pirinç olarak adlandırılır. Pirinç değirmenlerinde gerçekleşen bu süreçte, çeltik uygun nem oranında işlenmelidir; aksi takdirde kırık tane oranı artabilir.
Çeltiğin Yan Ürünleri
Çeltiğin işlenmesi sırasında çeşitli yan ürünler de elde edilir:
- Pirinç Kabuğu: Pirinç tanesini saran dış kaplama olup, genellikle yenmez ve yakacak veya yalıtım malzemesi olarak kullanılabilir.
- Pirinç Kepeği: Pirincin üst tabakasıdır. Tahıllarda, karışımlarda ve vitamin konsantrelerinde bileşen olarak kullanılır; düşük kaliteli kepekler hayvan yemlerinde değerlendirilir.
- Pirinç Kepeği Yağı: Pirinç kepeğinden elde edilen yüksek kaliteli bir yemeklik yağdır.
- Pirinç Unu: Öğütülmüş kabuksuz veya esmer pirinçtir. Glüten alerjisi olanlar için buğday ununa alternatif olarak değerli bir seçenektir.
- Kırık Taneler: Bir tam tanenin dörtte üçünden küçük olan pirinç taneleridir. Pirinç unu yapımında ve evcil hayvan mamalarında kullanılır.