Tezkere Nedir?
Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre "tezkere" kelimesi, Arapça kökenli olup birden fazla anlama gelmektedir. Genel olarak bir iş için izin verildiğini bildiren resmî kâğıt veya pusula anlamlarını taşır. Ancak kullanım alanlarına göre farklı bağlamlarda önemli anlamlar kazanır.
Askerlik Tezkeresi
Tezkere kelimesinin günlük hayatta en yaygın ve bilinen anlamı, askerlik görevinin tamamlandığını bildiren resmî belgedir. Askerlik hizmetini bitiren er ve erbaşlara verilen bu belgeye "terhis tezkeresi" denir. Askerler, terhis tezkeresini alarak yasal olarak askerlik görevlerini tamamladıklarını kanıtlamış olurlar. "Hayırlı tezkereler" ifadesi de askerliğini sorunsuz tamamlayan kişilere yönelik iyi dilekleri ifade eder.
TBMM Tezkeresi
Tezkere, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) gündeminde de önemli bir yer tutar. Bu bağlamda "tezkere", genellikle hükümet tarafından TBMM'ye sunulan ve belirli konularda yetki talep eden resmî bir öneri veya belgedir. Özellikle Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yurt dışına gönderilmesi veya yabancı askerî güçlerin Türkiye'de bulunması gibi millî güvenlik ve dış politika ile ilgili konularda TBMM'nin onayını almak için "tezkere" sunulur. Örneğin, 1 Mart Tezkeresi ve Gazze Tezkeresi gibi önemli kararlar bu yolla alınmıştır.
Diğer Resmi ve Tarihi Anlamları
Tezkere, yukarıda belirtilen ana anlamlarının yanı sıra, farklı resmî ve tarihi bağlamlarda da kullanılmıştır:
- İzin ve Geçiş Belgeleri: Geçmişte, bir yerden bir yere geçiş için verilen "mürur tezkeresi" veya esnafın faaliyet göstermesine izin veren "esnaf tezkeresi" gibi belgeler de tezkere olarak adlandırılırdı.
- Osmanlı Bürokrasisi: Osmanlı Devleti'nde resmî daireler arasındaki yazışmalarda kullanılan kısa notlara veya özet belgelere de tezkere denirdi. Sadrazam ve vezirlerin özel kalem müdürlerine "tezkireci" denmesi de bu kullanımın bir göstergesidir. Ayrıca, Osmanlı döneminde kimlik belgesi yerine geçen "nüfus tezkeresi" veya "Tezkire-i Osmaniye" gibi belgeler de bulunmaktaydı.
- Edebiyat ve Biyografi: Edebiyat tarihinde ise "tezkire", özellikle şairlerin hayatlarını, eserlerini ve şiirlerinden örnekleri içeren biyografik eserler için kullanılmıştır. "Tezkiretü'ş-şuarâ" bu türün en bilinen örneklerindendir.
Görüldüğü üzere, "tezkere" kelimesi, Türkçede hem askerlik ve parlamento gibi modern devlet işleyişinde hem de tarihi ve edebi alanlarda farklı ve önemli anlamlar taşıyan çok yönlü bir kavramdır.