Sülfürik Asit (H2SO4) Nedir?
Sülfürik asit, kimyasal formülü H2SO4 olan, renksiz, kokusuz ve yağlımsı yapıda, oldukça güçlü bir mineral asittir. Halk arasında “zaç yağı” veya “vitriol yağı” olarak da bilinir. Bu asit, 8. yüzyılda Cabir bin Hayyan tarafından keşfedildiği düşünülen, endüstriyel kimyanın temel taşlarından biridir.
Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
- Güçlü Asidik Yapı: Sülfürik asit, sulu çözeltilerde tamamen iyonlaşarak hidronyum iyonları oluşturur ve bu da onu çok kuvvetli bir asit yapar.
- Aşındırıcılık ve Dehidrasyon: Yüksek konsantrasyonlarda güçlü bir oksitleyici ve dehidre edici (su çekici) maddedir. Bu özelliği sayesinde temas ettiği organik maddelerden suyu çekerek ciddi hasarlara yol açabilir.
- Yoğunluk ve Kaynama/Erime Noktası: Saf halde yoğunluğu yaklaşık 1.84 g/cm³'tür. Erime noktası 10.31 °C, kaynama noktası ise 337 °C civarındadır.
- Suda Çözünürlük: Suda her konsantrasyonda çözünebilir ve bu çözünme sırasında yüksek miktarda ısı (ekzotermik reaksiyon) açığa çıkar.
- İletkenlik: Elektriği iletme özelliğine sahiptir.
Üretimi ve Kullanım Alanları
Sülfürik asit, sanayide genellikle “kontakt prosesi” veya “kurşun odalar yöntemi” ile kükürt dioksit (SO2) gazının katalitik oksidasyonu yoluyla üretilir. Dünya genelinde en çok üretilen ve kullanılan kimyasallardan biridir. Başlıca kullanım alanları şunlardır:
- Gübre Üretimi: Fosforik asit ve amonyum sülfat gibi gübrelerin üretiminde yaygın olarak kullanılır. Dünya gübre üretiminin yaklaşık %60'ında sülfürik asit kullanılır.
- Petrol Rafinasyonu: Petrol endüstrisinde katalizör olarak görev alır.
- Metal İşleme: Demir ve çelik üretiminde pas giderme, metal yüzey temizliği ve rafinasyon işlemlerinde kullanılır.
- Kimyasal Sentez: Birçok kimyasal bileşiğin ve organik maddenin sentezinde önemli bir reaktiftir.
- Akümülatörler: Kurşun-asit akülerin elektrolit sıvısı olarak kullanılır ve bu nedenle “akü asidi” olarak da bilinir.
- Diğer Alanlar: Boya, patlayıcı madde, ilaçlama, pigment, atık su arıtma ve tekstil endüstrilerinde de geniş kullanım alanı bulur.
Güvenli Kullanım ve Önlemler
Sülfürik asit, güçlü aşındırıcı ve tahriş edici özelliklerinden dolayı oldukça tehlikeli bir kimyasaldır. Cilt, göz ve solunum yolları ile teması ciddi yanıklara ve hasarlara yol açabilir. Bu nedenle kullanımı sırasında azami dikkat gösterilmeli ve uygun güvenlik önlemleri alınmalıdır:
- Koruyucu eldiven, gözlük, yüz maskesi ve PVC gibi kimyasala dayanıklı giysiler kullanılmalıdır.
- Sülfürik asit seyreltilirken, asla suya asit eklenmemeli; bunun yerine yavaşça ve sürekli karıştırarak asit suya eklenmelidir. Aksi takdirde ani kaynama ve sıçramalar meydana gelebilir.
- Cilt veya gözle temas halinde, etkilenen bölge hemen kuru bir bezle silinmeli ve ardından bol su ile yıkanmalıdır. Derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
- İyi havalandırılan ortamlarda çalışılmalı ve buharının solunmasından kaçınılmalıdır.