Sarnıç Nedir?
Sarnıç, su biriktirmek amacıyla genellikle yer altında inşa edilen, etrafı duvarlarla çevrili, su geçirmez bir mahzen veya su haznesidir. Aynı zamanda gemilerde tatlı su depolamak için kullanılan özel tanklara da sarnıç denir. Arapça kökenli “sıhrîc” kelimesinden türeyen sarnıç, “su depolamak üzere yapılmış üstü kapalı veya açık havuz” anlamına gelir.
Tarih Boyunca Sarnıçların Önemi
Sarnıçlar, özellikle kurak bölgelerde ve su kaynaklarına uzak yerleşim yerlerinde hayati bir öneme sahipti. Antik çağlardan itibaren şehirlerin, kalelerin ve kervan yollarının su ihtiyacını karşılamak için kullanılmışlardır. Evlerin bodrum katlarında, çatıdan gelen yağmur sularını biriktirmek için küçük sarnıçlar inşa edilirken, mahalle veya kent halkının kullanımı için çok daha büyük boyutlarda sarnıçlar yapılmıştır.
Bizans döneminde sarnıç yapımına büyük önem verilmiştir. İstanbul, bu döneme ait birçok görkemli sarnıca ev sahipliği yapmaktadır. Bu sarnıçlara su, kent dışındaki kaynak ve göllerden su kemerleri aracılığıyla getirilirdi. Osmanlı döneminde ise bazı açık sarnıçlar, “çukurbostan” adıyla bostan olarak kullanılmıştır.
Sarnıç Çeşitleri ve Yapısı
Sarnıçlar, yapısal özelliklerine göre farklı türlere ayrılabilir:
- Açık Sarnıçlar: Üzeri açık, havuz benzeri yapılardır.
- Kapalı Sarnıçlar: Üzeri örtülü veya tamamen yer altında bulunan sarnıçlardır.
- Modern Sarnıçlar: Günümüzde genellikle beton silindir şeklinde üretilen ve filtreleme sistemleri içerebilen depolardır.
İnşa edildikleri tipolojiye göre ise oyma (kayaya oyulmuş), gömme ve kısmi gömme sarnıçlar olarak sınıflandırılabilirler. Sarnıçların duvarları genellikle taş veya tuğla ile örülür ve su geçirmez Horasan harcı gibi malzemelerle sıvanarak yalıtılır. Büyük sarnıçlar, iç kısımlarında suyu desteklemek ve yapıya estetik bir görünüm kazandırmak için sütunlarla desteklenir.
İstanbul'daki Ünlü Sarnıçlar
İstanbul, tarihi sarnıçlarıyla adeta yer altında gizli bir dünya barındırır. En bilinen örneklerden bazıları şunlardır:
- Yerebatan Sarnıcı (Bazilika Sarnıcı): İmparator I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda inşa edilen, İstanbul'un en büyük kapalı sarnıcıdır. 336 sütunlu bu yapı, günümüzde müze olarak ziyaretçilerini ağırlamaktadır.
- Binbirdirek Sarnıcı (Philoksenos Sarnıcı): Yerebatan Sarnıcı'ndan sonra İstanbul'un ikinci büyük su haznesidir. 4. yüzyılda Konstantin döneminde yapıldığı düşünülmektedir ve 224 sütuna sahiptir.
- Şerefiye Sarnıcı: Fatih ilçesinde bulunan ve Bizans döneminden kalma önemli sarnıçlardan biridir.
Günümüzde birçok tarihi sarnıç, su depolama işlevini yitirmiş olsa da, kültürel miras olarak korunmakta ve müze veya etkinlik alanı olarak kullanılmaktadır.