Sarı Benek (Makula) Nedir?
Gözümüzün arka kısmında yer alan retina tabakasının merkezinde, yaklaşık bir mercimek tanesi büyüklüğünde oval sarı bir bölge bulunur. Bu bölgeye sarı benek veya tıbbi adıyla makula denir. Makula, gözün en keskin ve detaylı görmeden, renkli görmeden sorumlu kısmıdır. Okuma, araç kullanma, yüzleri tanıma ve ince işler yapma gibi günlük aktivitelerimiz için merkezi görme yeteneğimiz makula sayesinde gerçekleşir. Makula, lutein ve zeaksantin gibi sarı pigmentler sayesinde fazla ışık hasarından korunur.
Sarı Benek Hastalığı (Makula Dejenerasyonu) Nedir?
Halk arasında sarı benek hastalığı olarak bilinen durumun tıbbi adı Yaşa Bağlı Makula Dejenerasyonu (YBMD) veya sarı nokta hastalığıdır. Bu hastalık, makula bölgesindeki görme hücrelerinin zamanla bozulması ve işlevini yitirmesi sonucu ortaya çıkar. Gelişmiş ülkelerde ve Türkiye'de 50-65 yaş üzeri bireylerde merkezi görme kaybının en önemli nedenlerinden biridir. Hastalık, çevresel ve genetik faktörlerin etkisiyle yaşlanmaya bağlı olarak gelişir.
Sarı Benek Hastalığının Tipleri
Sarı benek hastalığı başlıca iki ana tipe ayrılır:
- Kuru Tip (Atrofik): Hastaların yaklaşık %80-90'ında görülen daha yaygın tiptir. Makula bölgesinde drusen adı verilen sarı tortuların birikmesi ve görme hücrelerinin yavaş yavaş dejenere olmasıyla karakterizedir. Genellikle daha yavaş ilerler ve görme kaybı ayları, hatta yılları bulabilir.
- Yaş Tip (Eksüdatif): Daha az yaygın olmasına rağmen, daha ciddi ve ani görme kaybına yol açabilir. Bu tipte, makula altında anormal yeni kan damarları oluşur. Bu damarlar sızdırarak kanama ve ödeme neden olur, bu da görme hücrelerine zarar verir.
Belirtileri Nelerdir?
Sarı benek hastalığı erken evrelerde genellikle belirti vermeyebilir veya sadece bir gözü etkilediğinde diğer göz bu eksikliği telafi edebilir. Ancak hastalık ilerledikçe şu belirtiler ortaya çıkabilir:
- Merkezi görmede bulanıklık veya karartı.
- Düz çizgilerin eğri veya dalgalı görünmesi (metamorfoşi).
- Okuma güçlüğü ve daha fazla ışık ihtiyacı.
- Renklerin soluk veya cansız görünmesi.
- Yüzleri tanımada zorluk.
- Göz önünde gölge veya karanlık leke oluşumu.
Risk Faktörleri ve Korunma Yolları
Hastalığın en önemli risk faktörü yaştır. Bunun yanı sıra genetik yatkınlık, sigara içmek, yetersiz beslenme, yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi faktörler de hastalığın oluşumuna zemin hazırlayabilir. Hastalıktan tamamen korunmanın kesin bir yolu olmasa da, sigarayı bırakmak, sağlıklı ve dengeli beslenmek (özellikle yeşil yapraklı sebzeler ve balık tüketimi), güneş gözlüğü kullanmak ve düzenli göz muayeneleri riski azaltmada ve erken teşhiste önemli rol oynar.
Tedavisi Var mıdır?
Günümüzde sarı benek hastalığının kesin bir tedavisi bulunmamaktadır, ancak hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya yönelik çeşitli yöntemler mevcuttur.
- Kuru Tip İçin: Özel vitamin ve mineral takviyeleri (AREDS2 formülü) ile Omega-3 kullanımı hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir ve yaş tipe dönüşme riskini azaltabilir.
- Yaş Tip İçin: Göz içine anti-VEGF adı verilen ilaçların enjekte edilmesi, anormal damar oluşumunu engelleyerek sızıntıları durdurmayı ve görme kaybını yavaşlatmayı amaçlar. Bu, yaş tip tedavisinde altın standart olarak kabul edilir. Bazı durumlarda fotodinamik terapi (PDT) gibi lazer tedavileri de kullanılabilir.
Erken teşhis ve tedavi, görme kaybının önüne geçmek veya ilerlemesini yavaşlatmak için hayati öneme sahiptir. Bu nedenle, özellikle 50 yaş üzeri bireylerin düzenli göz kontrollerini aksatmaması önerilir.