Kartel Nedir?
Kartel, aynı alanda faaliyet gösteren bağımsız işletmelerin veya şirketlerin, aralarındaki rekabeti ortadan kaldırmak veya azaltmak amacıyla bir araya gelerek oluşturdukları anlaşmalardır. Bu tür anlaşmalar genellikle firmaların tekelleşme güdüsüyle hareket etmesi ve monopol gibi davranarak daha yüksek kar elde etme isteğinden doğar.
Kartellerin Temel Özellikleri ve Faaliyet Alanları
Karteller, üyelerinin ekonomik ve yasal bağımsızlıklarını tamamen kaybetmeden belirli bir pazar üzerinde tekel durumlarını korumayı hedefler. Kartellerin en yaygın faaliyet alanları şunlardır:
- Fiyat Tespiti: Ürün veya hizmetlerin fiyatlarını birlikte belirleyerek rekabetçi fiyatların üzerinde tutmak.
- Pazar Paylaşımı: Müşterileri, tedarikçileri, bölgeleri veya dağıtım kanallarını kendi aralarında bölüşmek.
- Arz Miktarının Kısıtlanması: Üretim miktarını sınırlayarak veya kotalar koyarak piyasada yapay bir kıtlık yaratmak ve fiyatları yükseltmek.
- İhalelerde Danışıklı Hareket: Kamu veya özel sektör ihalelerinde hangi firmanın ihaleyi kazanacağı konusunda önceden anlaşmak.
Kartel Türleri
Karteller, amaçlarına ve yapılarına göre farklı türlere ayrılabilir. En bilinen kartel tipleri arasında fiyat kartelleri, satış kartelleri, kota kartelleri ve bölge kartelleri bulunmaktadır. Ayrıca, girdi fiyatlarını düşürmeyi veya tedarikçi davranışını kontrol etmeyi amaçlayan alım kartelleri de mevcuttur.
Kartellerin Ekonomik ve Toplumsal Etkileri
Karteller, piyasa ekonomisinin işleyişini bozarak tüketicilere ve genel refaha ciddi zararlar verir. Rekabetin ortadan kalkmasıyla birlikte tüketiciler daha yüksek fiyatlara ve daha düşük kaliteli ürünlere mahkum kalabilir. Ayrıca, karteller enflasyonla mücadele ve gelir dağılımı dengesi üzerinde de olumsuz etkilere yol açar. Bu nedenle karteller, “piyasa ekonomisinin kanseri” olarak nitelendirilmektedir.
Yasal Durumu ve Mücadele
Karteller, dünya genelinde rekabet hukuku tarafından en ciddi rekabet ihlali olarak kabul edilir ve çoğu ülkede yasa dışıdır. Türkiye'de 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, rekabeti sınırlayıcı anlaşmaları ve uyumlu eylemleri yasaklamaktadır. Kartel faaliyetlerinin tespiti halinde, Rekabet Kurumu gibi otoriteler ağır para cezaları uygulayabilir ve hatta kartelde belirleyici etkisi olan yöneticilere hapis cezası verilebilir. Ayrıca, kartel mağdurları tazminat davaları açma hakkına sahiptir.