Kalyon Nedir?
Kalyon (İspanyolca: galeón, Fransızca: galion), 16. yüzyılın ikinci yarısından 18. yüzyıla kadar denizlerde yaygın olarak kullanılan, hem yük taşıma hem de savaş gemisi olarak işlev gören büyük, çok güverteli bir yelkenli gemi türüdür . Genellikle üç veya daha fazla direğe sahip olan kalyonlar, rüzgar gücüyle hareket ederdi . Türk Dil Kurumu'na göre ise kalyon, yelkenle ve kürekle yol alan savaş gemilerinin en büyüğü olarak tanımlanır .
Tarihsel Gelişimi ve Kullanım Alanları
Kalyonlar, 15. yüzyılın sonları ve 16. yüzyılın başlarında karavel ve karak gibi gemi türlerinin en iyi tasarım özelliklerini birleştirerek ortaya çıkmıştır . Özellikle İspanyol Krallığı tarafından tasarlanan bu gemiler, Keşif Çağı boyunca önemli bir rol oynamış, İspanya, Amerika ve Filipinler arasındaki ticaret yollarını keşfetmek ve kurmak amacıyla kullanılmıştır . Bu İspanyol kalyonları, Atlantik ve Pasifik Okyanusları'nı aşarak Amerika ve Asya'dan gelen değerli yükleri Avrupa'ya taşımış, bu nedenle korsanlar için cazip hedefler haline gelmiştir .
Kalyonlar, düşman gemisine binme stratejisinin yerini ağır toplar kullanarak gemiyi batırma stratejisinin aldığı deniz savaşlarının yeni zorluklarına yanıt vermek üzere tasarlanmıştır . 17. yüzyılın ortalarındaki İngiliz-Hollanda Savaşları'na kadar başlıca savaş gemileri olarak kullanılmışlardır . Osmanlı donanmasında da kalyonlar önemli bir yer tutmuştur. II. Bayezid döneminde Kemal Reis tarafından yapılan ilk büyük Osmanlı kalyonuna “Göke” adı verilmiştir . 19. yüzyılda inşa edilen ve döneminin en büyük harp gemisi olan Mahmudiye Kalyonu ise 62 metre uzunluğunda, 128 topa ve 1200 kişilik mürettebata sahipti .
Kalyonların Yapısal Özellikleri
- Direk ve Yelken Yapısı: Kalyonlar genellikle üç veya dört direğe sahipti. Ön ve ana direklerde kare yelkenler kullanılırken, kıç direklerde (mizana direği) Latin yelkenleri (üçgen yelkenler) bulunurdu . Bu yelken düzeni, geminin optimum koşullarda yaklaşık 7-8 deniz mili hıza ulaşmasını sağlıyordu .
- Top Donanımı: Kalyonların en belirgin özelliklerinden biri, çok sayıda ağır top taşıyabilmeleriydi . Büyük İspanyol kalyonları güverte altında 90 mm kalibreye sahip en az 40 top taşıyabiliyordu . Toplar genellikle geminin bordalarına iki sıra halinde dizilir ve atış esnasında lumbardan dışarı uzanırdı .
- Manevra Kabiliyeti: Karak gibi eski gemi türlerine göre daha alçak baş kasaralara sahip olan kalyonlar, daha hızlı ve manevra kabiliyeti daha yüksekti . Gövde stabilitesi için uzatılmış ve baş kasarası alçaltılarak rüzgar direnci azaltılmıştır .
Kalyonların Sonu
19. yüzyılın başlarına kadar deniz ticaretinin ana dayanağı olan kalyonlar, zamanla yerini fırkateyn gibi daha hızlı ve ince tasarımlı gemilere bırakmıştır . Günümüze ulaşan tek orijinal kalyon örneği, 1628 yılında ilk yolculuğunda batan İsveç kalyonu Vasa'dır .