İşletim sistemi (OS), bir bilgisayarın donanım kaynaklarını yöneten ve uygulama yazılımları için ortak hizmetler sağlayan temel bir yazılımdır. Elektronik cihazlardaki tüm donanım parçalarıyla yazılımların birlikte çalışmasını sağlayarak cihazları kullanmayı kolaylaştırır. İşletim sistemi olmadan, bilgisayarın donanımı ve yazılımı arasındaki koordinasyon ve iletişim zorlaşır, bu da kullanıcıların bilgisayarlarını etkili bir şekilde kullanmalarını engeller.
İşletim Sisteminin Temel Görevleri
İşletim sistemleri, bilgisayarın sorunsuz ve verimli çalışmasını sağlamak için çeşitli kritik görevleri yerine getirir:
- Kaynak Yönetimi: İşletim sistemi, işlemci (CPU), bellek (RAM), depolama birimleri ve giriş/çıkış (I/O) cihazları gibi donanım kaynaklarını yönetir. Uygulamaların bu kaynaklara adil ve düzenli bir şekilde erişmesini sağlar.
- İşlem Yönetimi: Çalışan programları ve görevleri (işlemleri) düzenler. Birden fazla uygulamanın aynı anda çalışabilmesini (çoklu görev) ve her birinin yeterli sistem kaynağına sahip olmasını sağlar.
- Bellek Yönetimi: Programların ve verilerin bellekte nerede saklanacağını belirler, bellek alanlarını tahsis eder ve serbest bırakır. Bu sayede işlemlerin birbirini engellemeden çalışmasını sağlar.
- Dosya Yönetimi: Dosyaların ve klasörlerin oluşturulması, depolanması, düzenlenmesi, erişilmesi ve silinmesi gibi işlemleri kontrol eder. Dosya sistemini organize ederek verilere kolay erişim imkanı sunar.
- Kullanıcı Arayüzü: Kullanıcıların bilgisayarla etkileşim kurmasını sağlayan bir arayüz sunar. Bu arayüz grafiksel (GUI) veya metin tabanlı (CLI) olabilir.
- Güvenlik: Yetkisiz erişimi engellemek, veri bütünlüğünü korumak ve sistemin güvenliğini sağlamak için çeşitli mekanizmalar sunar.
- Giriş/Çıkış Yönetimi: Klavye, fare, yazıcı, monitör gibi çevre birimleri ile bilgisayar arasındaki veri alışverişini denetler.
Popüler İşletim Sistemi Örnekleri
Günümüzde farklı cihaz türleri için geliştirilmiş birçok işletim sistemi bulunmaktadır:
- Masaüstü İşletim Sistemleri:
- Microsoft Windows: Kişisel bilgisayarlarda en yaygın kullanılan işletim sistemidir. Kolay öğrenilebilir arayüzü ile öne çıkar.
- macOS (Apple OS X): Apple'ın Macintosh bilgisayarları için geliştirdiği, kullanıcı dostu ve estetik bir işletim sistemidir.
- GNU/Linux: Açık kaynak kodlu, ücretsiz ve esnek bir işletim sistemidir. Sunucularda, gömülü sistemlerde ve geliştirici ortamlarında sıkça kullanılır. Pardus, Türkiye'de TÜBİTAK tarafından geliştirilen Linux tabanlı bir işletim sistemidir.
- Mobil İşletim Sistemleri:
- Android: Dünyada en çok kullanılan mobil işletim sistemidir. Linux tabanlıdır ve geniş bir cihaz yelpazesinde bulunur.
- iOS: Apple'ın iPhone, iPad ve iPod Touch gibi ürünleri için geliştirdiği kapalı kaynak kodlu bir işletim sistemidir.