Hümanizm Nedir?
Hümanizm, insanı tek ve en yüksek değer kaynağı olarak gören, bireyin yaratıcı ve ahlaki gelişiminin doğaüstü alana başvurmadan, rasyonel ve anlamlı bir biçimde doğal yoldan gerçekleştirilebileceğini savunan felsefi bir akımdır. Bu düşünce, insanın doğallığını, özgürlüğünü ve etkinliğini ön plana çıkarır. Türkçe karşılığı 'insancıllık' veya 'beşeriyetçilik' olarak da ifade edilebilir.
Tarihsel Gelişimi
Hümanizmin kökenleri Antik Yunan felsefesine, özellikle “insan her şeyin ölçüsüdür” diyen Protagoras'a kadar uzanır. Ancak asıl gelişimini 14. yüzyılda İtalya'da başlayıp 16. yüzyıl sonlarına kadar Avrupa'nın geniş bir kesiminde kabul gören Rönesans döneminde göstermiştir. Orta Çağ'ın din ağırlıklı ve kilise baskısı altındaki skolastik düşünce sistemine bir tepki olarak ortaya çıkan hümanizm, Eski Yunan ve Roma'nın klasik kültürüne ve metinlerine dönüşü ifade eder. Bu dönemde insan, Tanrı merkezli bir evren anlayışından çıkarak merkeze alınmış, insan aklı ve potansiyeli yüceltilmiştir.
Hümanizmin Temel İlkeleri
Hümanizm, çeşitli türleri olsa da (seküler hümanizm, dini hümanizm vb.) ortak bazı temel ilkeler etrafında şekillenir:
- İnsan Merkezcilik: İnsanı evrenin merkezine koyar ve insanın değerini, onurunu ve saygınlığını vurgular.
- Akıl ve Eleştirel Düşünce: Dogma ve batıl inançlar yerine eleştirel düşünceyi, mantığı ve kanıtı (bilimsel, felsefi veya etik) tercih eder.
- Bireysel Potansiyel ve Gelişim: Her insanın değerli ve onurlu olduğunu, kendi potansiyelini gerçekleştirebileceğini ve ahlaki olarak gelişebileceğini savunur.
- Özgürlük ve Sorumluluk: Bireysel özgürlüklerin artırılmasını ve sosyal sorumluluk alınmasını teşvik eder. İnsanın kendi kaderi için sorumluluğu eline alması gerektiğine inanır.
- Evrensel İnsanlık: İnsan ırkının birliğine ve insan onurunun evrenselliğine inanır.
- Sosyal Adalet ve İlerleme: İnsan refahı, özgürlük, özerklik ve ilerlemeyi vurgular. Sosyal adalet, katılımcı demokrasi ve açık bir toplumun oluşması için çaba gösterir.
Hümanizm ve Din
Hümanizm, dine karşı yönelen bir hareket olmayıp, din adına insanı küçülten ve dünyayı hor gören zihniyetlere karşı çıkan, her türlü bağnazlığın karşısına dikilen bir harekettir. Ancak, ahlaki ve felsefi sorgulamanın başlangıç noktası olarak insan aklını esas alması ve doğaüstü alana başvurmaması nedeniyle sekülerizmle sıkı bir ilişkisi vardır.
Etkileri
Hümanizm, edebiyattan sanata, bilimden siyasete kadar birçok alanda derin etkiler bırakmıştır. Rönesans sanatçıları ve düşünürleri, insanı merkeze alan eserler ortaya koymuş, eğitim ve bilimin önemini vurgulamışlardır. Günümüzde de insan hakları, ifade özgürlüğü ve demokrasi gibi ilerici politikaların temelini oluşturan önemli bir düşünce akımıdır.