Göktaşı, uzay boşluğunda dolaşan ve Dünya atmosferine girerek yeryüzüne ulaşmayı başaran katı cisimlere verilen genel addır. Genellikle asteroitlerden veya kuyruklu yıldızlardan kopmuş kaya veya metal parçalarıdır.
Göktaşı, Meteor ve Meteoroit Arasındaki Fark Nedir?
- Meteoroit: Uzay boşluğunda, genellikle asteroit kuşağından kopmuş veya kuyruklu yıldızlardan arta kalmış, kum tanesinden birkaç metreye kadar değişen boyutlarda dolaşan katı cisimlerdir. Yani uzaydaki kaya parçasıdır.
- Meteor: Bir meteoroitin Dünya atmosferine girerken hava sürtünmesi nedeniyle yanıp ışık saçması olayıdır. Bu olaya "yıldız kayması" veya "akan yıldız" da denir. Çoğu meteor atmosferde tamamen yanıp yok olur.
- Göktaşı (Meteorit): Atmosferdeki yolculuğunu tamamlayıp Dünya'nın yüzeyine ulaşmayı başaran meteoroit parçasıdır. Yere düşen bu kaya parçası, bilim insanları için Güneş Sistemi'nin tarihi hakkında değerli bilgiler sunar.
Göktaşlarının Kökeni ve Oluşumu
Çoğu meteoroit, gezegenlerin yerçekimsel etkilerinden etkilenen asteroit kuşağından gelir. Bazıları ise meteor yağmurlarına yol açan kuyruklu yıldızlardan gelen parçacıklardır. Nadiren de olsa, Ay veya Mars gibi gök cisimlerinden çarpma etkisiyle fırlatılmış uzay enkazı da göktaşı olarak Dünya'ya ulaşabilir.
Bir meteoroit Dünya atmosferine yüksek hızda girdiğinde, sürtünme, basınç ve atmosferik gazlarla kimyasal etkileşimler nedeniyle ısınır ve enerji yayar. Bu süreçte parlayan bir ışık şeridi oluşturarak meteor haline gelir. Eğer bu cisim atmosferdeki bu ateşli yolculuğundan sağ kurtulup yeryüzüne çarparsa, o zaman bir göktaşı (meteorit) olarak adlandırılır.
Göktaşı Türleri
Göktaşları geleneksel olarak üç ana kategoriye ayrılır:
- Taşsı Göktaşları: Büyük ölçüde silikat minerallerinden oluşan kayaçlardır ve en yaygın göktaşı türüdür. Kondritler ve akondritler olarak iki ana alt gruba ayrılırlar. Kondritler, Güneş Sistemi'nin en eski ve ilkel malzemelerinden bazılarını içeren küçük, yuvarlak tanecikler (kondrüller) barındırır.
- Demirli Göktaşları: Büyük ölçüde nikel-demir metalinden oluşur. Yoğun ve ağırdırlar, genellikle asteroitlerin çekirdeklerinden geldikleri düşünülür.
- Taşsı-Demirli Göktaşları: Hem metalik hem de kayaç malzeme içeren, en nadir göktaşı türlerinden biridir. Pallasitler ve mesosideritler olmak üzere iki gruba ayrılırlar ve ana cisimlerinin çekirdek/manto sınırında oluştuğu düşünülmektedir.
Göktaşları Nasıl Anlaşılır?
Bir kayanın göktaşı olup olmadığını anlamak için bazı belirgin özellikler incelenir:
- Füzyon Kabuğu: Atmosferden geçerken eriyen dış yüzeyde oluşan ince, camsı ve genellikle koyu renkli bir kabuktur.
- Manyetizma: Özellikle demirli göktaşları, yüksek nikel-demir içeriği nedeniyle güçlü manyetik özellik gösterir.
- Yoğunluk: Göktaşları, karasal kayalara göre genellikle daha yoğundur ve ele alındığında beklenenden daha ağır hissedilir.
- Regmagliptler: Yüzeylerinde parmak izi gibi görünen, atmosferdeki aşınma sonucu oluşan çukurlar bulunabilir.