Diyaliz Nedir ve Neden Gereklidir?
Böbrekler, vücudumuzun en önemli organlarından biridir. Kanı süzerek atık maddeleri, toksinleri ve fazla sıvıyı idrar yoluyla vücuttan uzaklaştırmak, elektrolit dengesini sağlamak ve kan basıncını düzenlemek gibi hayati görevleri üstlenirler. Ancak çeşitli hastalıklar veya durumlar nedeniyle böbrekler bu işlevlerini yeterince yerine getiremediğinde, vücutta zararlı maddeler birikmeye başlar. Bu duruma böbrek yetmezliği denir ve tedavi edilmezse ciddi sağlık sorunlarına, hatta ölüme yol açabilir. İşte bu noktada diyaliz, böbreklerin görevini yapay olarak üstlenen bir tedavi yöntemi olarak devreye girer.
Diyaliz Nasıl Çalışır?
Diyaliz, temel olarak yarı geçirgen bir membran (zar) kullanarak kan ile özel bir diyaliz sıvısı arasında madde alışverişi prensibine dayanır. Bu işlemde difüzyon (atıkların uzaklaştırılması) ve ultrafiltrasyon (sıvı uzaklaştırılması) mekanizmaları kullanılır. Kanın içerisindeki üre, kreatinin, potasyum ve fazla su gibi zararlı maddeler bu membran aracılığıyla diyaliz sıvısına geçerken, vücut için gerekli olan bazı maddeler kanda kalır veya diyaliz sıvısından kana geçiş yapar.
Diyaliz Türleri Nelerdir?
Diyaliz tedavisinin başlıca iki türü bulunmaktadır:
-
Hemodiyaliz
Hemodiyaliz, hastanın kanının vücut dışına alınarak özel bir diyaliz makinesi (yapay böbrek) aracılığıyla temizlenmesi işlemidir. Kan, bir damar yolu (fistül veya kateter) ile makineye alınır, diyalizör adı verilen filtreden geçirilir ve temizlendikten sonra tekrar vücuda verilir. Bu işlem genellikle haftada üç kez, her seansı 3 ila 5 saat süren seanslar halinde bir diyaliz merkezinde veya hastanede uygulanır.
-
Periton Diyalizi
Periton diyalizi, hastanın karın boşluğuna yerleştirilen kalıcı bir kateter aracılığıyla özel bir diyaliz sıvısının (diyalizat) verilmesiyle gerçekleştirilir. Karın zarı (periton), doğal bir filtre görevi görerek kandaki atık maddelerin ve fazla sıvının bu diyaliz sıvısına geçmesini sağlar. Belirli bir süre sonra bu sıvı boşaltılır ve yerine yeni sıvı verilir. Periton diyalizi, genellikle hastanın evde kendi başına uygulayabileceği bir yöntemdir ve hemodiyalize göre daha esnek bir tedavi programı sunar.
Kimler Diyalize İhtiyaç Duyar?
Diyaliz tedavisi, genellikle böbrek fonksiyonlarının %85-90 oranında kaybedildiği son evre kronik böbrek yetmezliği hastaları için zorunlu hale gelir. Ayrıca, akut böbrek yetmezliği gelişen veya bazı zehirlenme durumlarında kandaki toksinlerin hızla uzaklaştırılması gereken bireylerde de geçici olarak diyaliz uygulanabilir. Diyabet, yüksek tansiyon ve genetik faktörler gibi durumlar böbrek yetmezliğine yol açabilir.
Diyalizin Faydaları ve Olası Yan Etkileri
Diyaliz, böbrek yetmezliği olan hastaların yaşam kalitesini artırır ve hayatta kalmalarını sağlar. Kandaki toksinlerin ve fazla sıvının temizlenmesi, elektrolit dengesinin korunması ve kan basıncının düzenlenmesi gibi önemli faydaları vardır.
Ancak diyaliz tedavisinin bazı yan etkileri de olabilir. Bunlar arasında düşük kan basıncı (hipotansiyon), baş dönmesi, kas krampları, enfeksiyon riski (özellikle periton diyalizinde), kaşıntı ve cilt kuruluğu sayılabilir.
Sonuç
Diyaliz, böbrek yetmezliği yaşayan milyonlarca insan için yaşam kurtarıcı bir tedavi yöntemidir. Modern tıp sayesinde gelişen diyaliz teknolojileri, hastaların yaşam sürelerini uzatmakla kalmayıp, aynı zamanda yaşam kalitelerini de önemli ölçüde artırmaktadır.