Deliryum Nedir?
Deliryum, kişinin zihinsel yeteneklerinde ani bir değişiklik, kafa karışıklığı ve çevrenin farkındalığının azalmasıyla sonuçlanan, beynin işleyişindeki geçici bir bozukluktur. Tıp literatüründe toksik psikoz, akut beyin yetmezliği veya akut organik beyin sendromu gibi isimlerle de anılır. Genellikle saatler veya birkaç gün içinde hızlı bir şekilde ortaya çıkar ve sıklıkla ağır bir tıbbi hastalık nedeniyle hastanede yatan hastalarda görülür. Deliryum, özellikle 65 yaş üzeri kişilerde ve hastanede yatan hastalarda daha yaygındır.
Deliryum Belirtileri Nelerdir?
Deliryumun belirtileri aniden ortaya çıkar ve gün içinde dalgalanmalar gösterebilir, hatta semptomların olmadığı dönemler de olabilir. Belirtiler genellikle geceleri veya tanıdık olmayan ortamlarda daha kötüleşme eğilimindedir. Başlıca belirtiler şunlardır:
- Bilinç ve Dikkat Değişiklikleri: Ani kafa karışıklığı, oryantasyon bozukluğu, bir konuya odaklanmada veya konuları değiştirmede güçlük, kolayca dikkatin dağılması ve çevreye karşı ilgisizlik.
- Düşünme Becerilerinde Bozulma: Yakın hafıza kaybı, nerede veya kim olduğunu bilememe, konuşmada güçlük, anlamsız veya tutarsız konuşma, okuma veya yazmada zorluk.
- Algısal Değişiklikler: Gerçek olmayan duyusal deneyimler olan halüsinasyonlar ve sanrılar görülebilir.
- Davranışsal ve Duygusal Değişiklikler: Huzursuzluk, ajitasyon, sinirlilik, anksiyete, ruh hali değişimleri, anormal davranışlar, uyku bozuklukları (uyku-uyanıklık döngüsünde bozulma) ve depresyon.
Deliryum Neden Ortaya Çıkar?
Deliryum, beyindeki sinyallerin düzgün bir şekilde gönderilip alınamadığı durumlarda ortaya çıkar ve genellikle birden fazla faktörün birleşimiyle tetiklenebilir. Yaygın nedenler arasında şunlar bulunur:
- Altta Yatan Tıbbi Durumlar: Enfeksiyonlar (idrar yolu enfeksiyonu, pnömoni, menenjit), organ yetmezlikleri (karaciğer veya böbrek hastalığı), elektrolit dengesizlikleri, beyin travması, inme, beyin tümörleri ve epilepsi.
- İlaçlar: Bazı ilaçların yan etkileri veya ilaç zehirlenmeleri deliryuma yol açabilir.
- Madde Yoksunluğu: Alkol veya uyuşturucu madde yoksunluğu sendromları deliryumun önemli nedenlerindendir.
- Ameliyat Sonrası Durumlar: Büyük ameliyatlar sonrası deliryum riski artar.
- Diğer Faktörler: Şiddetli uyku yoksunluğu, yetersiz beslenme, dehidrasyon ve karbon monoksit gibi toksinlere maruz kalma da deliryuma neden olabilir.
Tanı ve Tedavi Süreci
Deliryumun tanısı için spesifik bir görüntüleme veya kan testi bulunmamaktadır. Tanı genellikle fizik muayene, nörolojik muayene ve ruhsal durum değerlendirmesi ile konulur. Hastanın farkındalığı, dikkati ve düşünme yetileri bir hekim tarafından değerlendirilir. Deliryumun tedavisi, altta yatan nedeni belirleyip ortadan kaldırmaya odaklanır. Örneğin, bir enfeksiyon deliryuma neden oluyorsa, enfeksiyonun tedavi edilmesiyle deliryum belirtileri de kaybolur. Nadiren, yoğun ajitasyon gibi belirtiler için yatıştırıcı ilaçlar kullanılabilir. Erken tanı ve altta yatan nedenin hızlı tedavisi, iyileşme süresini kısaltır ve olası komplikasyonları önler.