Davranışın Tanımı
Davranış, en genel anlamda, yaşayan tüm organizmaların dış dünyada karşılaştığı uyaranlara karşı duygusal, bilişsel veya fiziksel olarak verdikleri tepkidir. Psikolojik açıdan bakıldığında, canlıların dış dünyaya karşı gösterdiği her türlü bilişsel (düşünsel), duyuşsal (duygusal) ve psikomotor (bedensel-fiziksel) tepkilerin bütünüdür. Bu tepkiler gözlemlenebilir, kaydedilebilir ve ölçülebilir özellikler taşır.
Davranışı Etkileyen Faktörler
Davranışlar, birçok sebep ve karmaşık özellik barındırır. Bireyin davranışlarını şekillendiren hem içsel hem de dışsal etkenler bulunmaktadır.
- İçsel Etkenler: Bireyin genetik faktörleri, biyolojik yapısı, duygusal ve zihinsel sağlığı, zeka düzeyi, kişilik özellikleri, öğrenme stil ve kapasitesi gibi kendi yapısal ve psikolojik özelliklerinden kaynaklanan unsurlardır.
- Dışsal Etkenler: Bireyin çevresinden gelen ve davranışlarını etkileyen unsurlardır. Sosyal ve fiziki çevre, kültür, toplumsal normlar ve deneyimler bu kategoriye girer.
Davranış Türleri
Davranışlar çeşitli kategorilere ayrılabilir:
- İçsel ve Dışsal Davranışlar:
- İçsel Davranışlar: Bireyin kendi zihinsel süreçleri ve duygusal durumlarıyla ilgili olan, genellikle dışarıya yansımayan düşünme, algılama, kaygı hissetme gibi davranışlardır.
- Dışsal Davranışlar: Bireyin çevresine veya diğer bireylere karşı sergilediği, gözlemlenebilir eylemlerdir; örneğin konuşmak, yürümek, selam vermek.
- Doğal (İçgüdüsel/Refleksif) ve Öğrenilmiş Davranışlar:
- Doğal Davranışlar: Bireyin doğuştan gelen özelliklerinden kaynaklanan, içgüdüsel ve otomatik olarak ortaya çıkan tepkilerdir. Refleksler (ani ve değişmez tepkiler) ve içgüdüler (türe özgü, karmaşık davranışlar bütünü) bu gruba girer.
- Öğrenilmiş Davranışlar: Bireyin deneyimleri, eğitim, gözlem ve çevresel etkileşimleri sonucunda kazandığı davranışlardır. Bisiklete binmek veya araba kullanmak gibi eylemler öğrenilmiş davranışlara örnektir.
- Geçici Davranışlar: Normal durumlar dışında, belirli bir uyarıcının varlığında ortaya çıkan ve uyarıcı ortadan kalktığında kaybolan davranışlardır. Alkol etkisi altındaki bir bireyin hareketleri veya ilaçların neden olduğu anlık tepkiler bu türdendir.
Davranış Bilimleri
Davranış bilimleri, insan ve insan davranışlarını ele alarak, davranışların sebeplerini ve amacını inceleyen çok disiplinli bir alandır. Psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji ve antropoloji gibi disiplinler, insan davranışlarını anlamak, açıklamak, tahmin etmek ve etkilemek amacıyla bir araya gelir.