Anafilaksi Nedir?
Anafilaksi, bağışıklık sisteminin bir alerjene karşı aşırı ve hızlı tepki vermesi sonucu ortaya çıkan, ciddi ve potansiyel olarak hayatı tehdit eden bir alerjik reaksiyondur. Bu durum, genellikle alerjenle temas ettikten sonraki dakikalar içinde başlar ve hızla ilerleyebilir. Anafilaksi, tüm vücut sistemlerini kısa sürede etkisi altına alabilen tıbbi bir acil durumdur. Tedavi edilmediği takdirde ölümcül sonuçlar doğurabilir.
Anafilaksinin Belirtileri Nelerdir?
Anafilaksi belirtileri genellikle alerjene maruz kaldıktan sonra dakikalar içinde ortaya çıkar, ancak bazı durumlarda 1 saat veya daha uzun süre sonra da gelişebilir. Belirtiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve birden fazla organ sistemini etkileyebilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:
- Cilt Belirtileri: Vücudun herhangi bir yerinde kırmızı, kabarık döküntü (kurdeşen veya ürtiker), kaşıntı, kızarıklık, dudaklarda, yüzde veya gözlerde şişlik (anjiyoödem).
- Solunum Sistemi Belirtileri: Nefes darlığı, hırıltılı solunum, öksürük, boğazda sıkışma hissi, ses kısıklığı, yutma zorluğu.
- Dolaşım Sistemi Belirtileri: Kan basıncında ani düşüş (hipotansiyon), baş dönmesi, baygınlık hissi, ani uyuşukluk, yorgunluk, kafa karışıklığı, soluk ve nemli cilt, bilinç kaybı, çarpıntı, nabızda hızlanma veya zayıflama.
- Sindirim Sistemi Belirtileri: Mide krampları, karın ağrısı, bulantı, kusma ve ishal.
- Diğer Belirtiler: Ağızda karıncalanma veya kaşıntı hissi.
Anafilaksiye Neden Olan Faktörler Nelerdir?
Anafilaksi, genellikle bağışıklık sisteminin belirli alerjenlere aşırı tepki vermesi sonucu ortaya çıkar. En yaygın tetikleyiciler şunlardır:
- Besinler: Yer fıstığı, ağaç yemişleri, süt, yumurta, balık, kabuklu deniz ürünleri, buğday, soya ve susam gibi gıdalar anafilaksiye neden olabilir.
- İlaçlar: Özellikle antibiyotikler (penisilin gibi), kas gevşeticiler ve bazı ateş düşürücüler anafilaktik reaksiyonlara yol açabilir.
- Böcek Sokmaları: Arı ve eşek arısı sokmaları en sık görülen nedenlerdendir.
- Lateks: Latekse karşı gelişen aşırı duyarlılık da anafilaksiye yol açabilir.
- Diğer Nadir Nedenler: Polen, kırmızı et (nadir durumlarda 4-6 saat sonra belirti gösterebilir) ve aşılar da seyrek olarak anafilaksiye neden olabilir. Bazı durumlarda ise soğuk su veya hava ile karşılaşma ya da alerji yapmayan bir besin veya ilaç sonrası egzersiz de tetikleyici olabilir. Nedeni bulunamayan anafilaksi türüne "idiyopatik anafilaksi" denir.
Anafilaksi Tedavisi Nasıl Yapılır?
Anafilaksi, acil tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur. Tedavideki en önemli ve ilk adım, adrenalin (epinefrin) enjeksiyonudur. Adrenalin, hastanın üst bacak dış yan yüzüne kas içine uygulanmalıdır. Bu enjeksiyon, hastaneye ulaşılana kadar hayati önem taşıyan zaman kazandırır.
- Adrenalin Otoenjektörü: Anafilaksi riski taşıyan kişilerin yanında adrenalin otoenjektörü bulundurması ve nasıl kullanılacağını bilmesi hayat kurtarıcıdır.
- Tekrarlayan Dozlar: İlk dozdan sonra düzelme olmazsa, adrenalin aynı dozda 5-15 dakika aralıklarla tekrar uygulanabilir.
- Hastanede Gözlem: Anafilaksi geçiren kişiler, durumlarının tekrarlama ihtimaline karşı en az 4-6 saat (bazı kaynaklara göre 6-8 saat) hastanede gözlem altında tutulmalıdır.
- Yardımcı Tedaviler: Adrenalin dışında, hastanede antihistaminikler ve kortikosteroidler gibi yardımcı ilaçlar da kullanılabilir.
- Korunma: Anafilaksi geçiren bireylerin alerjenlerden kaçınması ve alerji aşıları (immünoterapi) gibi önleyici tedavileri değerlendirmesi önemlidir, özellikle arı sokması alerjilerinde aşı programları iyi sonuçlar vermektedir.