Patagium Nedir?
Patagium, hayvanlarda uçma veya süzülme hareketine yardımcı olan, zarsı bir vücut parçasıdır. Genellikle iki deri katmanının birbiri üzerine kıvrılmasıyla oluşan bu yapıya, Türkçede “uçma derisi”, “uçma zarı” veya “uçma membranı” da denilmektedir. Patagium, hayvanların havada kaldırma kuvveti elde etmesini sağlayarak, aktif uçuşa veya pasif süzülmeye imkan tanır.
Patagium'un Yapısı ve İşlevi
Patagiumun yapısı ve hangi vücut kısmından geliştiği türden türe farklılık gösterir. Örneğin, yarasalarda kanat yüzeyini oluşturan deri, karın derisinin uzantısı olup her bir parmağın ucuna kadar uzanır ve ön uzuvları vücutla birleştirir. Yarasaların patagiumu dört farklı bölümden oluşur: boyundan ilk parmağa kadar uzanan propatagium, parmaklar arasında bulunan daktilopatagium, son parmak ile arka uzuvlar arasındaki plagiyopatagium ve iki arka uzuv arasındaki arka kısım olan uropatagium.
Pterozorlarda ise patagium, kanat yüzeyini oluşturan ve esas olarak vücut ile uzamış dördüncü parmak arasında desteklenen membrandan oluşuyordu. Pterozor patagiumu da üç farklı bölüme sahipti: omuzdan bileğe uzanan propatagium, uzamış dördüncü parmaktan arka uzuvlara kadar uzanan ana uçuş yüzeyi olan brakiyopatagium ve iki arka uzuv arasında yer alan en arka membran olan uropatagium veya kruropatagium.
Patagium Hangi Hayvanlarda Bulunur?
Patagium, günümüzde yaşayan ve soyu tükenmiş birçok uçan ve süzülen hayvan grubunda bulunur. Her omurgalı sınıfında patagium geliştirmiş türler mevcuttur.
- Yarasalar (Chiroptera): Patagium sayesinde gerçekten aktif uçabilen tek yaşayan tür yarasalardır. Ön ayaklarının uzamış kemikleri tarafından desteklenen, epidermis ve korium derisi ile kaplı uçma derileri vardır.
- Süzülen Memeliler: Uçan makiler (kolugolar), uçan sincaplar ve uçan kuskuslar gibi memelilerde de patagium bulunur. Bu hayvanlar, patagiumlarını ağaçtan ağaca süzülmek veya paraşüt gibi kullanmak için pasif bir şekilde kullanırlar.
- Sürüngenler ve Amfibyumlar: Uçan ejderler (Draco volans) gibi bazı kertenkele türleri, kaburga kemiklerinin uzantılarıyla gerilebilen patagiumlara sahiptir. Uçan kurbağalar (Rhacophorus) ise ön ve arka bacaklarının parmakları arasında gerilen uçma derileri sayesinde süzülürler.
- Soyu Tükenmiş Türler: Pterozorlar ve bazı dromaeosaur'lar da dahil olmak üzere teropod dinozorlar gibi mezozoik hayvanlarda da patagium bulunmaktaydı.
Sonuç
Patagium, hayvanlar aleminde evrimin farklı kolları tarafından bağımsız olarak geliştirilmiş, havada hareket etme yeteneği sağlayan dikkat çekici bir adaptasyondur. Aktif uçuştan pasif süzülmeye kadar geniş bir yelpazede işlev gören bu zarsı yapı, canlıların yaşam alanlarını genişletmelerine ve avcılarından kaçmalarına yardımcı olmuştur.