Lagün Tanımı ve Genel Özellikleri
Lagün, genellikle deniz veya okyanustan kum setleri, bariyer adaları ya da mercan resifleri gibi doğal engellerle ayrılmış, nispeten sığ bir su kütlesidir. İtalyanca 'laguna' kelimesinden türemiş olup, 'göl' veya 'gölet' anlamına gelir . Halk arasında 'deniz kulağı' olarak da bilinirler . Lagünler, kıyı bölgelerinde yaygın olarak görülen, dinamik ve ekolojik açıdan zengin ortamlardır .
Lagünlerin Oluşumu
Lagünlerin oluşumu, jeolojik ve hidrolojik süreçlerin birleşimiyle gerçekleşir. Temel olarak, dalgaların ve kıyı akıntılarının taşıdığı kum, çakıl ve diğer tortul maddelerin birikerek bir set oluşturmasıyla meydana gelirler . Bu set, başlangıçta bir koy veya körfez olan alanı zamanla denizle olan bağlantısını kısmen veya tamamen keserek bir lagüne dönüştürür . Mercan resiflerinin büyümesi de lagün oluşumunda etkili olabilir .
Başlıca Lagün Türleri
Lagünler genellikle iki ana türe ayrılır:
-
Kıyı Lagünleri (Bariyer Lagünleri)
Kıyı lagünleri, kıyı şeridine paralel uzanan kum setleri veya bariyer adaları tarafından okyanustan ayrılır . Genellikle sığdırlar ve tatlı su akışının yanı sıra gelgit hareketleriyle deniz suyu girişi nedeniyle tuzlulukları değişkenlik gösterebilir; acı su (brakish), tuzlu su veya hatta hipersalin (aşırı tuzlu) olabilirler . Bu tür lagünler, genellikle düşük veya orta enerjili kıyılarda, bol miktarda tortul malzemenin bulunduğu yerlerde oluşur . Dünya kıyı şeridinin yaklaşık %13'ünü oluşturdukları tahmin edilmektedir .
-
Atol Lagünleri
Atol lagünleri, halka şeklindeki mercan resiflerinin ortasında yer alan su kütleleridir . Bu lagünler, volkanik bir adanın zamanla su altına çökmesi ve mercan resiflerinin yukarı doğru büyümeye devam etmesiyle oluşur . Genellikle tropikal bölgelerde, özellikle Pasifik ve Hint Okyanusu'nda yaygındırlar . Atol lagünleri, kıyı lagünlerine göre daha derin olabilir ve genellikle berrak, tuzlu suya sahiptir .
Ekolojik ve Ekonomik Önemi
Lagünler, yüksek biyolojik çeşitliliği destekleyen önemli ekosistemlerdir . Birçok bitki ve hayvan türü için yaşam alanı, beslenme ve üreme alanı sağlarlar . Özellikle balıklar, kabuklular, kuşlar ve deniz memelileri için kritik öneme sahiptirler . Ayrıca, kıyı bölgelerini erozyondan ve fırtına dalgalarından koruyarak doğal bir bariyer görevi görürler .
Ekonomik açıdan da lagünler büyük değer taşır. Balıkçılık, turizm ve rekreasyonel faaliyetler için önemli kaynaklar sunarlar . Dünya genelinde birçok topluluk, geçim kaynakları ve kültürel mirasları açısından lagünlere bağımlıdır . Ancak, kirlilik, erozyon ve deniz seviyesi yükselmesi gibi faktörler lagün ekosistemleri üzerinde önemli baskılar oluşturmaktadır .