Cüzzam (Lepra) Nedir?
Cüzzam, tıbbi adıyla lepra, Mycobacterium leprae adı verilen bir bakterinin neden olduğu kronik ve bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu bakteri, 1873 yılında Norveçli bilim insanı Dr. Gerhard Armauer Hansen tarafından keşfedildiği için hastalık aynı zamanda Hansen hastalığı olarak da bilinir. Cüzzam, öncelikli olarak deri, sinir sistemi, üst solunum yolu mukozası, gözler, kemikler ve testisler gibi vücudun daha soğuk bölgelerini etkiler.
Tarihsel Süreçte Cüzzam
Cüzzam, kayıtlı tarihte bilinen en eski hastalıklardan biridir ve binlerce yıldır insanlığı etkilemiştir. Antik Mısır'dan Orta Çağ Avrupa'sına kadar birçok toplumda korkulan ve dışlanan bir hastalık olarak algılanmış, hastalıklı kişilere sosyal ve dini ayrımcılık yapılmıştır. Ancak 20. yüzyılda etken bakterinin keşfi ve tedavi seçeneklerinin geliştirilmesiyle hastalığın tedavi edilebilir olduğu anlaşılmıştır.
Cüzzam Nasıl Bulaşır?
Cüzzam, bulaşıcı bir hastalık olmasına rağmen, bulaşıcılığı oldukça düşüktür ve kolayca yayılmaz. Enfeksiyonun en yaygın bulaşma yolu, tedavi görmeyen enfekte bir kişiyle uzun süreli ve tekrarlanan yakın temastır. Özellikle cüzzamlı bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında havaya yayılan mikro damlacıklar yoluyla bulaşabileceği düşünülmektedir. Kısa süreli temaslar, el sıkışmak veya sarılmak gibi durumlarla bulaşma riski düşüktür.
Belirtileri Nelerdir?
Cüzzamın belirtileri genellikle yavaş ilerler ve enfeksiyondan yıllar sonra ortaya çıkabilir; ortalama kuluçka süresi 2-4 yıldır. Belirtiler kişiden kişiye ve hastalığın türüne göre değişebilir. En yaygın belirtiler şunlardır:
- Deri Lezyonları: Renksiz, uyuşmuş lekeler, ciltte kalınlaşma, nodüller veya yaralar.
- Sinir Hasarı: Özellikle el ve ayaklarda uyuşukluk, karıncalanma, his kaybı (sıcak, soğuk, dokunma, ağrı), kas güçsüzlüğü veya felci.
- Göz Problemleri: Görme kaybına kadar ilerleyebilecek göz sorunları.
- Burun ve Solunum Yolu Etkilenimi: Burun tıkanıklığı, burun kanaması, burun şeklinde değişiklikler.
- El ve Ayak Deformiteleri: İlerleyen vakalarda sinir hasarına bağlı olarak el ve ayaklarda şekil bozuklukları, parmaklarda kısalma.
- Kaş ve Kirpik Dökülmesi: Özellikle lepramatöz cüzzamda görülebilir.
Tanı ve Tedavi
Cüzzam tanısı, genellikle klinik muayene ve belirtilerin değerlendirilmesiyle konulur. Etkilenen deri bölgelerinde duyu kaybı kontrol edilir ve cilde yakın sinirlerde kalınlaşma aranır. Kesin tanı için şüpheli bir lezyondan alınan deri örneğinin mikroskop altında incelenmesi (deri biyopsisi) ve bakterinin varlığının araştırılması önemlidir.
Cüzzam, günümüzde tamamen tedavi edilebilir bir hastalıktır. Tedavide, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından önerilen çoklu ilaç tedavisi (MDT) protokolleri kullanılır. Bu protokoller, dapsone, rifampisin ve klofazimin gibi birden fazla antibiyotiğin kombinasyonunu içerir. Tedavi süresi hastalığın türüne ve şiddetine bağlı olarak 6 aydan 2 yıla kadar değişebilir. Erken teşhis ve tedavi, hastalığın ilerlemesini durdurarak kalıcı hasar ve şekil bozukluklarını önlemede kritik öneme sahiptir.
Cüzzam Nasıl Önlenir?
Cüzzamın önlenmesinde en etkili yöntem, hastalığın erken teşhis edilerek tedavi edilmesidir. Tedavi gören hastalar bulaşıcı değildir. Enfekte bireylerle uzun süreli yakın temastan kaçınmak ve toplumda cüzzam hakkında farkındalık oluşturmak da önemlidir.